D r. X. Djuraev, Sh. Yu. Djabbarov, B. M. Umirzakov tarmoq protokollari

ochiq 
tizimlar arxitekturasi
deb nomladi. 
Bu konsepsiyaga muvofiq 
ochiq tizimlarning o‘zaro bog‘lanish etalon 
modeli 
(Open System Interconnection basic reference model,OSI RM) ishlab 
chiqildi va 1
983
yilda tasdiqlandi (1.5-rasm).
Mazkur model bunday tizim va tarmoqlarni ishlab chiqishni aniqlovchi va 
tartibga soluvchi halqaro standartlarni kiritishga imkoniyat beradi.
Model xalqaro standartlar tashkiloti (ISO-International Standard 
Organization) tomonidan ishlab chiqilgan bo‗lib, butun dunyoda axborot 
tarmoqlari konsepsiyasining asosi sifatida foydalaniladi.
Ochiq tizimlarning tavsiflari va vositalarini aniqlaydigan konseptual asos sifatida 
OSI etalon modeli ishlatiladi. U ochiq tizimlarning turli ishlab chiqaruvchilar 
tomonidan tavsiya etilgan tizimlarning bir tarmoqda ishlashini ta‘minlovchi o‗zaro 
bog‗lanishini aniqlaydi va quyidagilarni muvofiqlashtiradi: 

---

29 
1.5 – rasm. OSI- da ishlatiladigan protokollar modeli 
-
qo‗llanish jarayonlarining o‗zaro bog‗lanishini; 
-
ma‘lumotlarni taqdim etish shakllarini; 
-
ma‘lumotlar saqlanishi bir xilligini; 
-
tarmoq resurslarini boshqarishni; 
-
ma‘lumotlar xavfsizligi va axborot himoyasini; 
-
dasturlar va texnik vositalarning diagnostikasini. 
1.6 - rasmda tarmoqning har xil elementlari ishlaydigan pog‗onalari 
ko‗rsatilgan. Kompyuter va unga o‗rnatilgan operatsion tizim boshqa kompyuter 
bilan barcha yettita pog‗ona protokollari yordamida o‗zaro aloqa qiladi. Bu 
aloqalarda har xil kommutatsiya qurilmalari muhim ahamiyat kasb etadi: 
konsentratorlar, 
modellar, 
ko‗priklar, 
kommutatorlar, 
marshrutizatorlar, 
multipleksorlar.

---

30 
1.6 - rasm. OSI modelining pog‗onalari 
Kommunikatsiya qurilmasi uning turiga bog‗liq ravishda fizik, yoki fizik va 
kanalli, kanalli va tarmoqli pog‗onada ishlashi mumkin, ba‘zida transportli 
pog‗ona (marshrutlovchi) ham qo‗shiladi. 
1.7 - rasmda har xil kommunikatsion funksiyalar mosligi ko‗rsatilgan. 
1.7 - rasm. Har xil tarmoq qurilmalarini pog‘onalarda ishlashi 
Аmaliy 
Тaqdim etish 
Seans
Тransport 
Тarmoq 
Кanal 
Fizik
Аmaliy 
Тaqdim etish 
Seans 
Тransport 
Тarmoq 
Кanal 
Fizik
Таrmoqga bogliq 
pogonalar 
Таrmoqga bogliq 
bo‘lmagan pogonalar 
Ма‘lumotlarni uzatish 
fizik muhiti 

---

31 
OSI modeli amalda keng qo‗llanilishi va ahamiyatli bo‗lishiga qaramasdan, 
ko‗plab kommutatsiya modellaridan biridir. Bu modellar va ularga bog‗liq bo‗lgan 
protokollar pog‗onalar soni, funksiyalari, xabarlar formati, xizmatlari va boshqa 
ko‘rsatkichlari bilan bir-biridan farq qilishi mumkin. 
Ochiq tizimlarning standart xolatdagi o‗zaro bog‗lanishi quyidagicha: 
- o‗zaro ochiq tizimning etalon modeli; 
- etalon modelini qanoatlantiradigan xizmatlarning aniq to‗plami; 
- xizmatlar bajarilishini ta‘minlovchi va ularni amalga oshirish uchun ishlab 
chiqilgan protokollar to‗plami.