D. Q. Usmanova

 
Omonat 
sertifikatlari
 
– kredit muassasalarining pul mablag‘larini 
deponentlangani to‘g‘risidagi guvohnomasidir. Bu guvohnomani tasarruf etuvchi 
omonat sertifikati muddati o‘tgandan so‘ng depozit summani va uning foizini olish 
huquqiga ega. Omonat sertifikatlarini davlat va tijorat banklari beradi. Omonat 
sertifikatlari shaxsi yozilgan va ko‘rsatuvchiga berilgan bo‘ladi. Ko‘rsatuvchiga 
berilgan sertifikatlar muomalada bo‘lishi mumkin, ismi yozilgan sertifikat esa oldi 
– sotdi muomalasida qatnashmaydi. Ko‘rsatuvchiga berilgan sertifikat debitor va 
kreditorlar o‘rtasida hisob – kitob vazifasini bajarishi mumkin. Sertifikatlar 
bo‘yicha foizlar faqat depozit muddati tugagandan keyin to‘lanadi. 
Veksel
 
– qaysi muddatga yozilgan bo‘lsa, shu muddat tugagach, unda 
ko‘rsatilgan summani to‘lashni so‘zsiz talab qilish nafaqat hisob-kitobning qulay 

---

178 
shakli, balki tijorat kreditining bir turi hamdir, chunki vekselda ko‘rsatilgan pul 
shu vaqtning o‘zida to‘lanmaydi, balki ma’lum bir vaqt o‘tgandan so‘ng to‘lanadi. 
Bu vaqt ichida vekselda ko‘rsatilgan summa veksel beruvchining tasarrufida 
bo‘ladi. 
Veksel qarz majburiyatlarning bir turi bo‘lib, u qat’iy belgilangan shaklda 
tuziladi. O‘z mazmuniga qarab veksel, birinchidan, so‘zsiz pul majburiyatlari deb 
ta’riflansa, ikkinchidan, u mavhum majburiyatdir. 
So‘zsiz pul majburiyatligi shundan iboratki, uning to‘lanishi qandaydir 
shartlar bilan chegaralanmaydi, yoki boshqacha aytganda, bevosita vekselni 
to‘lashga tegishli tartib bilan bog‘liq bo‘lmagan begona sharoitlarga bog‘lanmaydi. 
Veksel bo‘yicha majburiyatning mavhumligi shundan iboratki, uning tekstida 
qanday asosga binoan berilganligi ko‘rsatilmaydi. Veksel majburiyatining maqsadi 
faqat pul hisoblanadi. Veksellarning shakllari turlicha. 
Moliyaviy veksel – korxona tomonidan bo‘sh mablag‘lari hisobidan boshqa 
korxonalarga ssuda berishdir. Moliyaviy veksellarga korxonaning muddatida 
qaytarilmagan kreditor qarzlarini rasmiylashtiradigan veksellarni kiritish mumkin. 
Tovar vekseli sotuvchi bilan oluvchi o‘rtasidagi mahsulot jo‘natish yoki 
xizmat ko‘rsatish bitimlarida foydalaniladi. 
Vekselning ikki turi mavjud: oddiy va o‘tkazma. Oddiy veksel qarzdor 
tomonidan to‘ldirilib imzolanadi va kreditorga ma’lum summani belgilangan 
muddatda 
so‘zsiz to‘lanishi ko‘rsatiladi, ya’ni oddiy veksel bilan 
rasmiylashtirilgan qarz majburiyatida daslab ikki shaxs qatnashadi: bir tomondan 
kreditor, ikkinchi tomondan qarzdor va shu bilan birga to‘lovchi bo‘lib 
hisoblanadi. 
O‘tkazma veksel oddiy vekseldan tubdan fraqlanadi. O‘tkazma veksel kreditor 
tomonidan to‘ldirilib imzolanadi. Unda vekselda ko‘rsatilgan summani belgilangan 
muddatda uchinchi shaxsga to‘lash to‘g‘risida qarzdorga berilgan buyruq mavjud. 
Bu holda teskari vaziyat vujudga keladi: veksel qarzdor tomonidan yozilmasdan 
haq talab qilib oladigan shaxs tomonidan yoziladi. SHunday qilib veksel beruvchi 
kreditor hisoblanadi. Qarzdor esa veksel saqlovchi emas, faqat to‘lovchi bo‘lib 

---

179 
hisoblanadi. Odatda o‘tkazma vekselni ushlovchi bo‘lib uchinchi shaxs 
hisoblanadi. Vekselda ko‘rsatilgan summani qarzdor to‘lovchi uchinchi shaxsga 
to‘lashi kerak. Bunda nima uchun veksel beruvchi vekselda ko‘rsatilgan summani 
remitentga to‘lanishi, ular o‘zaro qanday munosabatda ekanligi, birining ikkinchisi 
oldida qanday majburiyatlari borligi to‘lovchini qiziqtirmaydi. Qarzdorning to‘lash 
majburiyati faqat veksel beruvchi oldidagi qarz majburiyati bilan bog‘liq bo‘lib, 
hech qanday keyingi veksellar uni o‘zgartirmaydi. SHu munosabat bilan veksel 
beruvchi o‘tkazma vekselni o‘zi-o‘ziga ham yozib berishi mumkin, va dastlab 
o‘tkazuvchi bo‘yicha majburiyatda ham faqat ikkita shaxs qatnashadi: Bir 
tomondan – qarzdor to‘lovchi ikkinchi tomondan esa – bir vaqtning o‘zida ham 
veksel beruvchi ham veksel saqlovchi bo‘lgan kreditor. Keyinchalik veksel 
saqlovchi o‘z huquqini indossament tartibida uchinchi shaxsga o‘tkazib berishi 
mumkin. O‘tkazma veksel to‘lovchi tomonidan akseptlanishi kerak va faqat 
shundagina yuridik kuchga ega bo‘ladi.