D. Q. Usmanova

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

67 
3-
 
Mavzu. Buxgalteriya schyotlari va ikkiyoqlama yozuv. 
Reja: 
3.1. Schyotlar to‘g‘risida tushuncha va ularning tuzilishi.
3.2. Ikkiyoqlama yozuv va uning ahamiyati. 
3.3.Buxgalteriya schyotlarini turkumlanishi. 
3.4. Buxgalteriya hisobi schyotlarining rejasi. 
3.1. Schyotlar to‘g‘risida tushuncha va ularning tuzilishi.
Buxgalteriya hisobi schyotlari - bu xo‘jalik mablag‘lari, operatsiyalarini joriy 
aks ettirish, iqtisodiy guruhlash va tezkor nazorat qilish usuli deb ta’riflasak 
bo‘ladi. 
Schyotlardagi yozuvlar, hisobga olinayotgan ob’ektlarning xususiyatiga qarab 
har xil - natura, mehnat va pul o‘lchov birliklarida olib boriladi. Lekin 
ma’lumotlarni natura va mehnat o‘lchov birliklarida ifodalash bilan birga 
schyotlardagi barcha ma’lumotlar, albatta, pul o‘lchov birligida ham ko‘rsatiladi. 
Bu umumlashtirilgan, yakuniy ko‘rsatkichlarni olish uchun zarurdir. 
Xo‘jalik mablag‘larining harakati tegishli balans moddalarining ko‘payishi yoki 
kamayishiga olib keladi. Masalan, kassadagi naqd pullarning harakati ularning 
g‘aznaga kelib tushishi («Kassa» moddasining ko‘payishi) yoki undan berilishi 
(«Kassa» moddasining kamayishi) bilan tavsiflanadi; mol etkazib beruvchilar bilan 
hisob-kitoblarning harakati - bu korxonalarining mol etkazib beruvchilarga bo‘lgan 
qarzning ko‘payishi («Mol etkazib beruvchilar» moddasining o‘sishi) yoki uning 
uzilishi «Mol etkazib beruvchilar» moddasining kamayishiga olib keladi. 
Schyotdagi umumiy summani hisoblab chiqishni osonlashtirish uchun 
mablag‘larning ko‘payishini ularning kamayishidan alohida ajratib ko‘rsatish 
qulayroq, shuning uchun schyot ikki qismga bo‘linadi: chap va o‘ng tomonga. 
Uning biri (chap tomoni) dsbet, boshqasi (o‘ng tomoni) kredit deb nomlanadi. 
Hisobning har bir ob’ekti hamda mablag‘lar va manbalarning har bir turi uchun 
alohida schyotlar ochiladi. Debet va kredit bo‘yicha yozilgan operatsiyalar 
summalarining jami oborot (oborot) deb nomlanadi. Schyotning bir tomonida qayd 

---

68 
etilgan summalar bilan uning boshqa tomonida ko‘rsatilgan summalar o‘rtasidagi 
farq qoldiq yoki saldo deb nomlanadi. Qoldiqlar debeti kreditidan ortiqmi yoki 
aksinchami ekanligiga qarab, debetli yoki kreditli bo‘lishi mumkin. YAngi 
qoldiqni aniqlash uchun avval mablag‘larni ko‘payganligini ko‘rsatuvchi oborot 
summani boshlang‘ich qoldiqqa qo‘shiladi, so‘ngra uning kamayishini aks 
ettiruvchi oborot summasi ayirib tashlanadi. Agar qoldiq bo‘lmasa, schyot 
yopilgan hisoblanadi. 
Aktiv va passiv schyotlarniig shaklini keltiramiz.