D. Q. Usmanova buxgalteriya

360

3. 
   Xarajatlarni hisobga olish va mahsulotning tannarxini kalkulatsiya
   

qilish tizimini turkumlash
Xo‘jalik yurituvchi subektning faoliyatida sodir bo‘lgan xarajatlami guruhlashtirish u yoki bu boshqaruv qarorlarini qabul qilishgayo‘naltirilgan. Lekin xo‘jalik faoliyatida ro‘yobga chiqadigan holatlar ishlab chiqarilgan namunaviy tizimlarga to‘g‘ri kelmaydi. SHuning uchun har bir xo‘jalik yurituvchi subekt o‘z menedjerlarining talabidan kelib chiqqan holda va ulaming talabini qondirish uchun ayrim olingan hisob tizimining loyihasini ishlab chiqadilar. SHu bilan bir qatorda ushbu hisob tizimlarining xilma-xilligidan qat’iy nazar subektlar faoliyatining nazariyasi va amaliyoti tomonidan xarajatlami hisobga olish va mahsulotning tannarxini kalkulatsiya qilishni tashkil qilishning umumiy tartibi ishlab chiqilgan.
Xo‘jalik yurituvchi subektning ishlab chiqarish faoliyatida xarajatlaming boshqamv hisobi tizimini tashkil qiladigan va o‘zaro bog‘langan uchta element mavjud: ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlami hisobga olish; tayyor
mahsulotlaming hisobini yuritish va ushbu tayyor mahsulotlaming tannarxini kalkulatsiya qilish.
Ushbu o‘zaro bog‘langan tizim elementlarining talabidan kelib chiqqan holda ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlami hisobga olish tizimi ushbu xarajatlaming turlari, tarkibi, mazmuni, yo‘nalishi, sodir bo‘lgan joylari va mas’uliyat markazlari, mahsulot yoki ishlaming turlari va ulaming bir xil guruhlari, buyumlaming qismi va yarimfabrikatlar bo‘yicha gumhlashtirishda qo‘llaniladigan usullaming o‘zaro aloqalarini aks ettirishi lozim va amal qilinayotgan me’yorlar bilan rejalashtirilgan samaradorlikni taqqoslash natijasida ishlab chiqarish resurslaridan foydalanishni nazorat qilish usullaridir.
Ulaming tarmoqlar bo‘yicha xususiyatidan qafiy nazar har bir xo‘jalik yurituvchi subektda xarajatlarni hisobga olish tizimi xo‘jalik faoliyatining natijalarini ishonchli va xolisona aniqlash va ishlab chiqarish faoliyatining borishi ustidan nazorat o‘rnatish imkoniyatini yaratib beradigan tashkiliy modulni talab qiladi.


361




SHu bilan bir vaqtda ishlab chiqarishning texnologiya va tashkiliy xususiyatlari, ishlab chiqarish jarayonining davom qilish muddati, mahsulotlaming miqdor va sifat tasnifi ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olish va mahsulotning tannarxini kalkulatsiya qilishning har xil usullari va uslublarini qoMlashni talab qiladi. Xo‘jalik yurituvchi subektning amaliyotida qoMlanilayotgan ushbu tizimlar quyidagi tartibda turkumlashtiriladi: