D. Q. Usmanova buxgalteriya

D.Q.USMANOVA


BUXGALTERIYA
HISOBI


O‘QUV QO‘LLANMA


SAMARQAND - 2020


1

D.Q.Usmanova Buxgalteriya hisobi. O‘quv qo‘llanma. - Samarqand,

SamDU, 2020. -388 bet.


Taqrizchilar:
iqtisod fanlari doktori, professor Q.Mirzayev iqtisod fanlari nomzodi, dotsent T.Raxmonov


Mazkur o‘quv qo‘llanma «Buxgalteriya hisobi» fanining o‘quv dasturi asosida tayyorlangan. Unda Buxgalteriya hisobi va hisobotining konseptual asoslari, aktivlar, majburiyatlar va xususiy kapitalning hisob va hisobotda aks ettirilish xalqaro hamda milliy standartlarga asoslangan holda ochib berilgan.
Oliy o‘quv yurtlarida 5230100 - «Iqtisodiyot», 5111000 - “Kasb ta’limi iqtisodiyot” 5231700 - “Kadrlar menejmenti” mutaxassisliklari bo‘yicha
bakalavriat talabalari uchun mo‘ljallangan.


Samarqand Davlat universiteti ilmiy kengashining 2020 yil
dagi yig‘ilishi qarori bilan nashr etishga tavsiya etilgan


@ D.Usmanova, Samarqand, SamDU, 2020


2

Kirish

Iqtisodiyotni erkinlashtirish va chuqurlashtirish sharoitida turli mulkchilikka asoslangan tashkiliy-iqtisodiy jihatdan bir-biridan farq qiluvchi ko‘plab xo‘jalik yurituvchi subektlaming paydo boMishiga zamin yaratildi. SHu munosabat bilan xo‘jalik yurituvchi subektlarda buxgalteriya hisobning to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilishi va uning ustidan nazoratning samarali mexanizmini ishlab chiqish hozirgi kunning dolzarb vazifalaridan biridir.
Xususan, buxgalteriya hisobining ahamiyati sifatida xo‘jalik yurituvchi subektlarda hisob tizimining naqadar to‘g‘ri yuritilishi, xo‘jalikning iqtisodiy- moliyaviy faoliyatini o‘rganish va uning holatiga xolisona baho berish, shuningdek iqtisodiy ko‘rsatkichlaming samaradorligini aniqlash hamda nazoratini o‘rganish bugungi kunda talaba yoshlarga muhim dastur vazifasini o‘taydi.
Iqtisodiyotni chuqurlashtirish jarayonida xo‘jalik yurituvchi sub’ektlaming iqtisodiy faoliyatini makro va mikro darajada tahlil qilib, kelgusida ishlab chiqarish (ish va xizmat) ning hajmini bashoratlash, shuningdek, samaradorlikka erishish uchun muhim bo‘lgan qarorlar qabul qilish “Buxgalteriya hisobi” fanining metodikasini yanada takomillashtirib borishni taqozo etadi. Tahlil natijasida olingan muhim qarorlar bevosita xo‘jalikning boshqamv tizimini yaxshilash bo‘lsa, ikkinchidan ushbu maMumotlar tashqi foydalanuvchilaming xo‘jalik faoliyatiga bo‘lgan qiziqishiga hamda qo‘shimcha investitsiyaning kirib kelishiga zamin yaratadi.
SHu jihatdan “Buxgalteriya hisobi” fanini o‘zlashtirish jarayonida talabalar bozor iqtisodiyotining o‘ziga xos xususiyatlari hamda qonuniyatlarini hisobga olgan holda bu fanning mohiyati va ahamiyatini har tomonlama mukammal o‘rganish zaruriyatini belgilab berdi.
“Buxgalteriya hisobi” fanining maqsadi - talabalarga buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit bo‘yicha ilmiy-nazariy bilimlami chuqurlashtirish, shuningdek ushbu bilimlami amaliyotga tatbiq etish asosida foydalanuvchilar uchun zaruriy madumotlarni shakllantirish, boshqamv tizimi uchun zarur bo‘lgan qarorlami qabul qilish, korxonaning iqtisodiy-moliyaviy holatini tahlil etish,




amalga oshirilayotgan iqtisodiy jarayonlarning nazoratini yuritish borasidagi ko‘nikmalarni shakllantirishdan iboratdir.
Jahon talablariga javob beradigan, xalqaro tamoyillar va qoidalarga mos keladigan, 0‘zbekistonda buxgalteriya hisobini rivojlanishini huquqiy asoslarini ta’minlovchi qonun zarur edi. ¹ Qonun buxgalteriya hisobini tashkil etish, buxgalteriya hujjatlari va registrlari, aktiv va majburiyatlami inventarizatsiya qilish va baholashning asosiy prinsiplari va qoidalari, o‘z va qarzga olingan kapitalning hisobi, moliyaviy hisobotlar oldiga qo‘yilgan vazifalar, maqsad va talablami belgilab berishini talab etadi.
0‘zbekiston Respublikasi hududida amal qilayotgan qonuniy va me’yoriy hujjatlar barcha xo‘jalik yurituvchi subektlar uchun hisob siyosati me’yorlarini huquqiy ta^minlovchi asosiy hujjat boiib hisoblanadi.²
SHu boisdan, ushbu hujjatlar va bozor munosabatlari talablaridan kelib chiqib, buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit ixtisosligi bo‘yicha malakali kadrlar tayyorlash hamda ulami o‘qitishni talab qiladi. SHu jihatdan, «Buxgalteriya hisobi» fanining ushbu nashri iqtisodiy sohada ta’lim olayotgan talabalar, buxgalterlaming kasb malakasi va bilim darajasini oshirish muammolarini yechishga qaratilganligidir.
Mazkur o‘quv qo‘llanmani tayyorlash jarayonida “Buxgalteriya hisobi», «Moliyaviy hisob», «Boshqamv hisobi» fani bo‘yicha tayyorlangan o‘quv adabiyotlari tahlil qilindi. Bular jumlasiga, «Moliyaviy hisob» (O.Bobojonov va KJumaniyozov. Darslik, 2002y), «Buxgalterskiy upravlencheskiy uchet» (M.A.Vaxrushina. Uchebnik, 2000g), «Buxgalteriya hisobi» (Karimov A, Fislomov. A.Avloqulov. Darslik, 2004y), «Zamonaviy buxgalteriya hisobi» (A.Sotivoldiev. Darslik, 3-tom, 2004y), Buxgalterskiy uchet (N.G.Kondrakov.