D. Q. Usmanova buxgalteriya

⁴⁵ 0‘zR AV tomonidan ro'yxaga olingan 2-sonli «Asosiy xo‘jalik faoliyatidan olinadagan daromadlar» BXMS.


296




yuborilgan materiallar bo‘yicha qaytadan hisoblash natijasida mol yuboruvchilardan olingan summa, xaridorlarga oldingi yillarda jo‘natilgan mahsulot, ko‘rsatilgan xizmatlar bo‘yicha qaytadan hisoblash natijasida hisobot yilida olingan summa va shunga o‘xshaganlar kiradi.
Bunday foyda o‘tkazib berilsa, pul mablag‘larini hisobga oladigan schyotlar debetlanib, 9340-«O‘tgan yillar foydalari» schyoti kreditlanadi. Agar bunday foyda hali o‘tkazib berilmagan bo‘lsa, 4010-«Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar» schyoti debetlanib, 9340-«O‘tgan yillar foydalari» schyoti kreditlanadi.
9350-«Qisqa muddatli ijaradan daromadlar» schyotining kreditida 4820- «Qisqa muddatli ijara bo‘yicha olinadigan to‘lovlar» schyoti bilan korrespondentlangan holda mulklarni qisqa muddatli ijaraga berishdan olinadigan daromadlar aks ettiriladi. Qisqa muddatli ijara haqi olinganda pul mablagiarini hisobga oladigan schyotlar debetlanib 4820-«Qisqa muddatli ijara bo‘yicha olinadigan toiovlar» schyoti kreditlanadi.
9360-«Kreditor va deponent qarzlami hisobdan chiqarishdan daromadlar» schyotida da’vo qilib olish muddati o‘tgan kreditor va deponent qarzlami hisobdan chiqarishdan olingan daromadlar aks ettiriladi. Bunday hollar quyidagicha rasmiylashtiriladi: Dt-6720-«Deponentlangan mehnat haqi», 6990-«Boshqa
majburiyatlar», Kt 9360-«Kreditor va deponent qarzlami hisobdan chiqarishdan daromadlar» schyotlari.
9370-«Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar daromadlari» schyotida korxonaning asosiy faoliyati bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq boimagan daromadlar hisobga olinadi. Bularga korxona balansida turadigan sogiiqni saqlash, maktabgacha yoshdagi bolalar muassasalari obektlari, turar-joy-kommunal xo‘jaligi, madaniyat, sport obektlari kiradi.
YUqorida keltirilgan obektlaming daromadlari xarajatlaridan ko‘p boisa, farqi quyidagicha daromadga o‘tkaziladi: Dt 2710-«Xizmat ko‘rsatuvchi
xo‘jaliklar» schyotining tegishli analitik schyoti, Kt 9370-«Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar daromadlari» schyoti.


297




9380-«Tekin moliyaviy yordam» schyotining kreditida pul mablagiari va ulaming ekvivalentlarini hisobga oladigan schyotlar bilan korrespondentlangan holda qaytib olmaslik sharti bilan pul mablagiari va ulaming ekvivalentlari ko‘rinishida olingan daromadlar aks ettiriladi. Bu vaqtda quyidagicha rasmiylashtiriladi: Dt 5110-5530-schyotlar, Kt 9380«Tekin moliyaviy yordam» schyoti.
9390-«Boshqa operatsion daromadlar» schyotida boshqa operatsion faoliyatidan daromadlar hisobga olinadi. Bu schyotining kreditida, xususan, quyidagilar hisobga olinadi:

• 
  asosiy, yordamchi, xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklarda ortiqcha chiqqan tugallanmagan ishlab chiqarishlar, umumxo‘jalik omborlarida ortiqcha chiqqan materiallaming kirimga olinishi, Dt 2010, 2310, 2510, 2710-schyotlar, Kt 9390 «Boshqa operatsion daromadlar» schyoti».
  
• 
  oldin hisobdan chiqarilgan debitor qarzlami undirib olishdan olingan daromadlar, Dt 4010- «Xaridorlar va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar», Kt 9390 «Boshqa operatsion daromadlar» schyoti».
  

SHu bilan birga balansdan tashqari 007- «To‘lashga qobiliyatsiz debitorlaming zararga o‘tkazilib hisobdan chiqarilgan qarzi» schyotidan chiqim qilinadi;

• 
  mulk sug‘urtasi bo‘yicha sug‘urta organlaridan tushgan toTovlarga, Dt 4510- «Sug‘urta bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari», Kt 9390-«Boshqa operatsion daromadlar» schyoti;
  
• 
  zaxira tashkil etilgan yildan keyingi yilning oxirigacha dargumon qarzlar zaxirasidan foydalanilmagan qismining daromadga o‘tkazilishiga, Dt 4910- «Dargumon qarzlar bo‘yicha zaxira», Kt 9390-«Boshqa operatsion daromadlar» schyoti.
  
• 
  ortiqcha chiqqan mahsulot va tovarlaming kirimga olinishi, Dt 2810-2890, 2910-2990-schyotlari, Kt 9390-«Boshqa operatsion daromadlar» schyoti.
  

298

• 
  tugallanmagan qurilishda aniqlangan ortiqcha chiqishlami daromadga olinishiga, Dt 0810-0890-schyotlar, Kt 9390-«Boshqa operatsion daromadlar» schyoti.
  
• 
  xaridor va buyurtmachilardan olingan bo‘nak summalami talab qilib olinmaganligi uchun hisobdan chiqarilishiga, Dt 6310-6390-schyotlar, Kt 9390- «Boshqa operatsion daromadlar» schyoti.
  

Bu xil daromadlar hisobot davri oxirida yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkaziladi: Dt-9310, 9320, 9330, 9340,9350, 9360 ,9370 ,9380, 9390-schyotlari, Kt 9910-«YAkuniy moliyaviy natija» schyoti.
Moliyaviy faoliyatdan olinadigan foyda va zararlar alohida daromad va xarajatlar guruhiga kiritiladi. Bu foyda va zararlar korxonaning asosiy faoliyah bilan bevosita bogiiq emas. Buxgalteriya hisobida moliyaviy faoliyatdan olinadigan foyda alohida, zarar alohida schyotlarda hisobga olinadi.
Moliyaviy faoliyatdan olinadigan foyda (daromad) quyidagi: 9510-«Royalti kohinishidagi daromadlar», 9520-«Dividendlar kohinishidagi daromadlar», 9530- «Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar», 9540-«Valyutalar kursi farqidan daromadlar», 9550-«Uzoq muddatli ijaradan daromadlar», 9560-«Qimmatli qog‘ozlami qayta baholashdan daromadlar» va 9590-«Moliyaviy faoliyatning boshqa daromadlari» schyotlarda hisobga olinadi.
Bu schyotlar tranzit schyotlar bo‘lib, passiv schyotlariga mansubdir. Ushbu schyotlaming kredit aylanma tegishli manbalar hisobidan moliyaviy foydaning ko‘payishini, debet aylanmasi esa ulaming hisobdan chiqarilishini ko‘rsatadi va hisobot davri boshiga qoldig‘i qolmaydi.
Moliyaviy faoliyatdan olinadigan foydaning shakllanishi buxgalteriya hisobi milliy standartlari bilan tartibga solinadi⁴⁶
9510-«Royalti ko‘rinishidagi daromadlar» schyotida pul mablag‘larini hisobga oladigan schyotlar bilan korrespondentlangan holda royalti va kapitalning transfertidan olingan daromadlar hisobga olinadi.