D. D. Safarova sport morfologiyasi

a) 
Suyaklarning  shakl  o‘zgarishi 
-   jismoniy  yuklamalar 
ta’sirida suyaklardagi  o‘zgarishlar skeletni pishiq mexanik kons- 
tmksiyasi  sifatida  shakllantiradi.  Mexanika  qonuniyatlardan 
ma’lumki,  katta  diametrga  ega  bo‘lgan  naylar,  diametri  kichik 
yoki  umuman  bo‘shliqsiz  b o ig an   naylarga  nisbatan  katta  yuk 
ko‘tarish qobiliyatga ega.  Shu sababli eng tejamli suyak stmktura 
naysimon yoki silindrsimon tuzilishga ega.  Masalan, kichik hajm 
va  yuqori  mexanik  pishiqlikni  talab  qiladigan joylarda  zich  su- 
yak  moddasi  uchraydi.  Shuning  uchun  naysimon  suyaklaming 
diafizlari  ingichka,  muskullaming  birikishi  uchun  sof  sathning 
nay atrofida hosil boiishi, devori esa zich moddadan tuzilganligi 
xos.
Epifizlaming hajmlari chegaralangan bo‘lib, g ‘ovak moddadan 
tuzilgan.  G ‘ovak  modda  uch  oichovli  prinsip  asosida  tuzilgan 
b o iib ,  turli  yo‘nalishdagi  yuklamalarga  bardosh  bera  oladi. 
Mexanik yuklamalar ta’sirida  suyaklaming  hajmi  va yuzasi  o ‘z- 
garadi.  Katta  yuklamalar  ta’sirida  suyaklaming  massasi  ortadi. 
Suyak yuzalarida turli chuqurchalar, bo‘rtiqlar, g‘adir-budurliklar, 
o‘siqlar va qirralar shakllanadi.  Bo‘g‘imlarda bo‘g‘im yuzalarini 
va  bo‘g ‘im  shakllarining  o ‘zgarishi  adaptatsion  o ‘zgarishlarga 
misol b o ia  oladi. Yosh bolalar va o‘spirinlarda maqsadga muvofiq 
va  m e’yorli  jismoniy  mashg‘ulotlar  ta’sirida  bo‘g‘im  yuzalari 
kerakli  yo‘nalishda  shakllanadi,  bo‘g‘im  atrofdagi  yumshoq 
to‘qimalarda elastiklik va pishiqlik xususiyatlari rivojlanadi.  Uz- 
luksiz  birikishlar  -   sindesmozlar,  sinxondrozlar  va  sinostozlar
60

---

yonma-yon joylashgan  suyaklaming kam  harakatchanligini  yoki 
to iiq   harakatsizligini  ta’minlab,  ulaming  asosiy  o ‘sish  zonalari 
b o iib  xizmat qiladi. Uzlukli birikishlar -  bo‘g‘imlar suyaklaming 
turli harakatlaming bajarilishini ta’minlab,  itarilish va turtkilami 
yumshatish uchun amortizatsiyasini ta’minlaydi.