D. D. Safarova sport morfologiyasi

4. 
Sportchilar  skeletida  adaptatsion  o‘zgarishlar. 
Turli 
hajmli jismoniy yuklamalaming sportchilar suyak tizimiga ijobiy 
va  salbiy  ta’siri  haqida  qarama-qarshi  dalillar  to ‘plangan.  Sport 
yuklamalaming hajmi  va  intensivligiga  qarab,  suyakning  o‘sishi 
tezlashishi  yoki  susayishi  mumkin.  Sportchilaming  skeletlari 
ulaming  mutaxassisligiga  bog‘liq  bo‘lgan  jismoniy  mashqlari 
tufayli  yuzaga  kelgan  xususiy  moslanishlami  o‘zida  saqlaydi. 
Mexanik yuklamalami qaysi suyaklarga ko‘proq tushishiga qarab, 
morfologik o‘zgarishlaming rivojlanishi o ‘ziga xos xususiyatlarga 
ega.  Turli  mutaxassisli  sportchilarda  tayanch-harakat  apparatida 
vujudga kelgan adaptatsion o‘zgarishlami ko‘rib chiqamiz.
Qo‘l  suyaklari  boksyorlar,  qilichbozlar,  basketbolchilar  va 
voleybolchilarda  harakatchanligi  yuqori  darajada  rivojlangan 
boiadi.  Boksyorlarda kaft  -  barmoq bo‘g‘imlari  shiddatli  yukla- 
malar ta’sirida gipertrofiyaga uchraydi.
Jismoniy  ish va  sport faoliyati ta’sirida oyoq skeletida mosla- 
shuv  o ‘zgarishlar  ro‘y  beradi.  Turli  mutaxassisli  sportchilarda 
oyoq  skeletida  hosil  b o igan  o ‘zgarishlar  beriladigan  jismoniy 
ish  hajmi  va  muddatiga  bogiiq.  Suyaklarda  faqat  morfologik 
o‘zgarishlar  vujudga  kelmay,  balki  ulaming  bir-biri  bilan  biri- 
kishlarida,  bir-biriga  nisbatan  joylashuvida  ham  o ‘zgarishlar 
paydo  boiadi.  Futbolchi  va  shtangachilarda  son  suyagining 
ko‘ndalang  kattaliklari,  ayniqsa  distal  epifizdagi  lateral  va  me- 
dial  bo‘g‘im  usti  do‘nglar  orasidagi  kattaliklar  ancha  oshadi. 
Velosipedchilarda  son  va  boldir  suyaklari  ayniqsa  yaxshi  rivoj- 
lanadi  va  katta  oichovlarga  ega  boiadi.  Birinchi  panja  suya- 
gining  kompakt  qatlami  qalinlashadi.  Sportchilarda  muayyan 
o‘zgarishlar  tovon  oldi  suyaklarda,  ayniqsa,  tovon  suyagida 
vujudga keladi.
Erta  yoshlik  davrida  bo‘g‘imlar  faol  rivojlanadi  va  bo‘g ‘im 
tarkibiga  kiruvchi  asosiy  va  yordamchi  komponentlarining
64

---

shakllanishi  13-16  gacha  tugallanadi.  Yosh  bolalar,  o ‘smirlar 
va  ayollarda  erkaklarga  nisbatan  bo‘g ‘imlaming  harakatchanligi 
va  egiluvchanligi  ancha  ustun  bo‘ladi.  Odamlaming  yoshi  kat- 
talashishi bilan bo‘g‘imlardagi harakatchanlik kamayadi.  Asosiy 
sabablardan  deb  fibroz  membranalar  va  boylamlaming  skle- 
rozlashishi,  muskul  aktivligining  susayishini  ko‘rsatish  lo- 
zim.  Yoshga  qarab  o‘zgarishlaming  oldini  olish  maqsadida  va 
bo‘g‘imlarda yuqori  darajada harakatchanlik xususiyatini  saqlab 
qolish  maqsadida  doim  jismoniy  mashqlar  bilan  shug‘ullanish 
lozim.