D. D. Safarova sport morfologiyasi

mexanik mustahkamlik darajasi.
3-prinsip.
  Silindrsimon  suyak  tuzilmaning  tashqi  diametri 
oshishi  bilan  turli  ta’sirotlarga masalan,  bukish,  qisishga nisbatan 
mexanikpishiqligi ortadi. Jismlaming qarshilik nazariyasigabinoan 
diametri  keng,  lekin  yupqa  devorli  nayning  pishiqlik  darajasi, 
kichik  diametrli,  devori  qalin  boigan  naychaga  nisbatan  ancha 
yuqori  boiadi.  P.F.Lesgafl  quyidagi  hisoblami  keltiradi:  masalan 
uchta  suyak  devorlarining  qalinligi  bir  xil,  lekin  diametrlarining 
oichov nisbatlari har xil boiganda, xususan, diametr ko‘rsatkich- 
lari  100:125:250 ga teng boisa, unda bukishga nisbatan qarshiligi 
100:170:307,  suyakning  uzun  o‘qiga  nisbatan  qisilish  ta’siriga 
nisbatan  100:213:604 ga teng boiadi.
4-prinsip.
  G ‘ovak  moddaning  suyakli  plastinkalari  uch  o‘l- 
chovli  yo‘nalishga  ega  bo‘lib,  turli  jismoniy  yuklamalarga 
bardosh  bera  oladigan  mexanik  pishiqligi  bilan  ta’riflanadi. 
Suyakli  plastinkalar  ko‘proq  mexanik  ta’sirotni  o‘tkazib  berish 
emas,  aynan shu joyning o‘zida uni bartaraf qilishga moslangan.
57

---

Shu  sababli,  g‘ovak  modda  universal  xarakterga  ega.  Lekin 
tasmalarining  joylashuvi  ko‘proq  yoysimon  tuzilishga  ega. 
G ‘ovak moddaning tuzilishi  nafaqat unga ta’sir etuvchi  mexanik 
ta’sirotlarga  bog‘liq,  balki  irsiy  ifodalangan  suyak  shakllariga 
ham moslangan bo‘ladi.
5-prinsip.
 Suyakli birikishlarining shakllari va tuzilishi namo- 
yon  etilgan  mexanik  shart-sharoitlari  bilan  bog‘liq.  Birikishlar 
yordamida  turli  harakatlaming  bajarilishi  ta’minlanadi.  Bunda 
suyaklar  bir-biriga  nisbatan  turli  diapozonda  siljishi  mumkin. 
Uzluksiz  (harakatsiz)  birikishlar  (firozli,  tog‘ayli  va  suyakli) 
kam  harakatchanlik  yoki  to iiq   harakatsizlikni  ta’minlaydi.  Bu 
birikishlami suyaklaming o‘sishi va rivojlanishida ishtiroki isbot- 
langan,  chunki  ular  yuzalarida  ko‘payish  nuqtalari  joylashgan 
boiadi.  Suyaklaming  harakatsiz  birikish  turlari  yordamida 
turtkilar va urilishlar kuchini bartaraf qilish ham ta’minlanadi.
Uzlukli  yoki  harakatchang  birikishlar  (bo‘g‘imlar)  asosan 
suyaklar  tomonidan  faol  harakatlami  bajarilishini  ta’minlaydi, 
o‘sish  va  rivojlanish jarayonlarida  ulaming  ishtiroki  ikkilamchi 
darajalidir.
6-prinsip.
  Suyaklaming bir tekisda rivojlanishi ulaming atro- 
fida joylashgan  muskullar  faoliyatiga  bogiiq.  Muskullarda  kam 
harakatchanlik  suyaklaming  zaif rivojlanishiga  asosiy  sababchi 
boiadi.
Yuqorida ko‘rsatilgan asosiy prinsiplar P.F.Lesgaft tomonidan 
funksional  anatomiya  muammolari  bo‘yicha  bayon  etilgan 
qarashlarga muvofiqdir va bu olimning ilg‘or fikrlari o ‘z davridan 
shu kungacha o‘z ahamiyatini yo‘qotmadi va yangi  dalillar bilan 
faqat isbotlanib kelinayapti.