D. D. Safarova sport morfologiyasi

7.3. Tanaga ta’sir etuvchi kuchlar
Odam  fazoda harakatlanganda,  uning  tanasiga tashqi  va  ichki 
kuchlar ta’sir etadi.
Tashqi kuchlarga quyidagilar kiradi:
-  tananing og‘irlik kuchi;
-  tayanch sathining qarshilik kuchi;
-  inersiya kuchlari;
-  ishqalanish kuchlari;
-  tashqi muhitning qarshilik kuchi;
-   tananing  og‘irlik  kuchi  -   tana  vazniga  teng  va  gravitatsiya 
kuchlari tufayli pastga yo‘nalgan;
-  tayanch sathining qarshilik kuchi -  tana vazniga teng,  lekin 
bu  kuch  tana  vazniga  qarama-qarshi  yo‘nalgan  (Rf)  ,  yuqoriga 
yo‘naltirilgan;
-  inersiya kuchlari -  tana ichida rivojlanadigan kuchlar b o iib , 
harakatlami tezlashtirish yoki sekinlashtirishga yo‘naltirilgan;
-  ishqalanish kuchlari -  tayanch sathi bilan oyoq panjasi sath- 
lari orasida hosil boiadigan birikish kuchi;
-   ishqalanish  kuchining  orttrish  maqsadida  oyoq  kiyimi  tagi 
charmida turli bo‘rtmalar yasaladi.
Sportning  har  xil  turlari  uchun  o‘ziga  xos  poyafzal  ishlab 
chiqariladi.
Tashqi  muhitning  qarshilik  kuchi  -  harakatni  tezlashtirishi  va 
sekinlashtirish mumkin. Bu kuchlarga muhitning zichligi, tananing 
shakli,  shamol  esishi,  suv  oqimi  yo‘nalishi  va  tayanch  sathning 
holati  kiradi.  Masalan,  yengil  atletikachilar  yugurishda  shamol- 
ning  esish  yo‘nalishini,  suzuvchi  suv  oqimining  yo‘nalishini  hi- 
sobga oladi.
Ichki  kuchlar -  odam  tanasi  ichida hosil  b o ig an   kuchlar bo‘- 
lib,  bularga  muskullar  elastikligi,  tortishuv  kuchi,  suyaklar  va 
bo‘g ‘imlar  tomonidan  rivojlanadigan  qarshilik  kuchi,  paylar, 
boylamlaming taranglik kuchi tashkil etadi.
135

---

Muskullar bilan bo‘g‘im, boylamlaming o‘zaro  ta’siridan  ak- 
tiv va passiv kuchlar hosil bo‘ladi.
Aktiv  kuchlarga  -   muskullaming  qisqarish  kuchi,  bulaming 
kattaligi  ulaming  anatomik  va  fiziologik  holatlariga  bog‘liq 
bo‘ladi. Agar ta’sir etuvchi kuchlar tekis b o isa , tana tinch holatda 
bo iad i, ortiqcha b o isa,  o‘sha tomonga tana siljiydi.
Passiv  kuchlarga  -   elastik  yumshoq  to‘qimalaming  tortilish 
kuchi  kiradi  (boylam,  bo‘g‘im,  kopi,  fassiya,  muskul  va boshqa- 
lar)  -   bular  tortilganda -   suyak  va  tog‘aylaming  qarshilik  kuchi 
(fizik va kimyoviy xossalari va bo‘g ‘im ichidagi  sinovial)  suyak- 
liklarining tortilish kuchi kiradi.