•d a V r n a s h r iy o t I t o s h k e n t

56

K a s h fiyo t va  ix tiro la r

Kir yuvish mashinasi va changyutkich

Uy yumushlariga,  ayniqsa kir yuvish va uy tozalashga,  qanchalik 

ko‘p vaqt va qanchalik ko'p kuch sarf bo'lishini onalarimiz va buvila- 

rimiz juda yaxshi  bilishadi.  Bizning  zamonamizga  kelib,  uy-ro‘zg‘or 

ishlarida  texnikaning  so'nggi  yutuqlari  uy  bekalariga  o'z  yordam 

qo'lini cho'zishga shoshilmoqda.

Odamzod  ancha  vaqtgacha  kir  yuvish  mashinasini  ixtiro  etol- 

magan.  Asrlar  mobaynida  insoniyat  kirni  qo'llari  bilan  ishqalab 

tog'orada  yuvgan,  daryo  va  ko'llarda  suvga  chaygan.  Bu  jarayon, 

o'z navbatida,  ko'p vaqtni oladigan o g 'ir mehnatdan iborat bo'lgan. 

O'sha vaqtdagi  kir yuvish vositalari  o'ta achchiq va zaharli  bo'lgan. 

Kir yuvgan odamni yallig'lanib qizarib  ketgan qo'llariga qarab  bilsa 

bo'lardi. Kiryuvishniosonlashtirish maqsadida avvaliga yog'ochdan 

ishlangan  qovg'ani,  aralashtiruvchi  chil  cho'pni  va  qovurg'asim on 

yuzali taxtani  o'ylab topishgan.  Suvga  bo'ktirilgan  kirni  sovun  sur- 

tib,  shu  taxtaga  ishqalanar  edi.  Bundan  atigi  150  yil  avval  birinchi

Avtomatlashtirilgan k ir yuvish m ashinalari har qanday kir yuvishni uddalaydi

kir yuvish mashinasi paydo bo'lgan. 

Unga issiq suv va sovunni solib, das- 

tasi  aylantirilar  edi.  Shunda  ichidagi 

kir  anjomlar  ag'darilaverib  maxsus 

aralashtirgichga  qayta-qayta  ish­

qalanar  edi.  Zamonaviy  mashina- 

avtom at  maxsus  program m a  (das- 

tur)  asosida  ishlaydi.  U  o'zi  suvni 

to'ldiradi  va  isitadi,  kirni  chayadi,  si- 

qadi va hatto quritadi ham.

Yana  boshqa  bir  uy-ro‘zg‘or  yor- 

damchisi  sirk tom oshasini  namoyish 

qilish  sharofati  bilan  paydo  bo'lgan.

---

1901-уШ amerikalik bir masxaraboz o'zining yan­

gi  chiqishini  (nayrangini)  o'ylab  topgan.  U  sirk 

sahnasiga  chiqib,  arqonga  chang  to'la  gilamni 

osib  qo'yadi-da,  shunday  deydi:  «Mening  xo- 

tinim   ana  shu  gilamni  urib  qoqib  tozalashga 

meni  m ajbur  qilib,  qiynam oqchi  bo'ldi.  Men 

esa o'zimni qiynamaslik uchun elektr nasos -  

kom pressordan foydalandim.  Hozir siz uning 

qanday  ajoyib  tarzda  ishlashini  ko'rasiz!».

Masxaraboz  kom pressorni  ishga  soladi  va 

undan  chiqqan  shlang  uchini  gilamga  ya- 

qinlashtiradi,  shunda gilamning  orqa 

tom onidan  bulut  kabi  chang  chiqa 

boshlaydi.  Buning  oqibatida  birin­

chi  qatorda  o'tirgan  tom oshabinlar 

chang  yutib,  yo'talib  aksira  bosh­

laydi lar.  Chang  yutib  jabrlanganlar 

orasida muhandis G e rb e rt But ham 

bor  edi.  Shu  sirk  nayrangidan  key in 

But: «kompressor yordam ida gilamni

chang-tzon ktarm asdan tozalasa blmasmikan», -  deb o'ylanib 

qoladi  va  tajriba  o'tkazib,  havo  chiqaruvchi  kom pressor  o'rniga 

havo  yutuvchi  kom pressordan  foydalanadi.  Shunda,  gilamdan 

so'rib  olingan  chang  havoga  tarqalm asdan  nasos  ichiga  yig'iladi. 

Shu yo'sinda changyutkich kashf etilgan.

Changyutkich yordamida 

uyni tez va soz tartibga 

keltirish mumkin

1903-yilda  ixtirochi  Erl  Richardson  b ir  necha  uy 

bekalarini o'zining yangi kashfiyotini sinab ko'rish- 

ga  chaqirgan.  U  elektr  toki bilan  isitiladigan  dazmolni ya­

ratgan.  Ungacha  dazm ollar plita  ustida  yoki ichiga yongan 

ko'm ir solish yo'li bilan isitilar edi.

---