Vitaminlar. Vitaminlar ham yog‗lar, oqsillar, uglevodlar, mineral tuzlar,
suv kabi organizm uchun zarur bo‗lgan oziqa moddalardan hisoblanadi. Rus olimi
90
N.I. Lunin 1880 yilda organizm uchun zarur bo‗lgan moddalardan biri vitaminlar
ekanini birinchi bo‗lib isbotladi. 1912 yilda K. Funk tomonidan vitaminlar deb
nomlandi (vita-hayot degan ma‘noni anglatadi. Vitaminlarning 40 dan ortiq turi
bo‗lib, ular organizmda o‗sish va rivojlanish, modda va energiya almashinuvida
katta ahamiyatga ega. Agar biror vitamin organizmda mutlaqo yetishmasa
avitaminoz, kamayishi gipovitaminoz, meyoridan ortib ketishi gipervitaminoz
deyiladi. Har bir vitamin turli xil vazifani bajaradi.
A vitamin o‗sish vitamini deyiladi. U organizmning o‗sish va rivojlanishida,
terining ustki qavati holatini normal saqlashda, ko‗z o‗tkirligini yaxshi bo‗lishini
ta‘minlashda muhim ahamiyatga ega. Bu vitamin yetishmaganda teri quruqlashib,
yorilib, nafas yo‗llari va me‘da ichak qavatining yallig‗lanishi kasalliklari yuzaga
keladi. Vitamin D baliq yog‗ida, sariyog‗da tuxum sarig‗ida, jigarda, sabzi, qizil
qalampir, o‗rik tarkibida ko‗p bo‗ladi. V gruppa vitaminlarga V
1
(tiamin), V
2
(riboflavin), V
6
, V
12
, V
15
, RR (nikotin kislota) kiradi. Bu vitaminlar nerv
sistemasining faoliyati, qon yaratilishi uchun zarur. Ular guruchda, loviya, no‗xat,
yong‗oqda, pivo achitqisida, jigarda, tuxum sarig‗ida bo‗ladi. S vitamin (askorbin
kislota) moddalar almashinuvida muhim rol o‗ynaydi. Bu vitamin yetishmaganda
singa kasalligi paydo bo‗lib, bolaning milki, og‗zi bo‗shlig‗i yalig‗lanadi, tishlari
tushib ketadi. Bu vitamin karam, petrushka, pomidor, ko‗k piyoz, na‘matak,
apelsin, limon, olmada ko‗p bo‗ladi.
D vitamin organizmda kalsiy va fosfor almashinuvi normal o‗tishida ishtirok
etadi. Ayniqsa u ikki-uch yoshgacha bo‗lgan bolalar suyagining normal
shakllanishi, o‗sishi va rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Bu vitamin
yetishmasligi natijasida yosh bolalarda raxit kasalligi yuzaga keladi. Bu vitamin
baliq yog‗ida, tuxum sarig‗ida, sut va sut maxsulotlarida ko‗p bo‗ladi. U
quyoshning ultrabinafsha nurlari ta‘sirida bola terisida tabiy ravishda hosil bo‗ladi.
Bolalarning kundalik ovqati tarkibida vitaminlarga boy mahsulotlar bo‗lishi
kerak. Bu mahsulotlar bo‗lmagan vaqtda dorixonada tayyor holda sotiladigan
vitamin tabletkalaridan kuniga 1,2 dona iste‘mol qilishi kerak.
91
Do'stlaringiz bilan baham: |