Conference proceedings

NEFT QUYULARINDA SCADA SİSTEMİNİN ROLU 
1
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
[e-mail] 
2
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
[e-mail]
 
Xülasə. 
Bu məruzədə neft yataqlarının işlənməsinin idarə edilməsində SCADA sistemlərinin rolu və onların necə tətbiq 
olunması barədə müəyyən kriteriyalar nəzərdən alınaraq məsələnin həlli şərh edilmişdir.
Açar sözlər:
təzyiq itkiləri, neft və qaz sənayesi, SCADA sistemi.
 
 
Bir qayda olaraq, neft yataqlarının işlənməsinin idarə edilməsində qərar qəbul edilməsi (xüsusən də müəyyən 
bir geoloji və texniki tədbirin aparılmasının və ya səmərəliliyinin qiymətləndirilməsində) bir kriteriya (performans 
göstəricisi) istifadə etməklə qəbul edilə bilməz. Bu işdə hər hansı bir neft boru xətti şəbəkəsində olan verilənlər bazasının 
təyin edilməsi, nəzarət edilməsi və onlayn modelinin qurulması məqsədi güdülür. Bunun yerinə yetirilməsi üçün SCADA 
“Supervisory Control and Data Acquisition” sistemindən istifadə etmək lazım gəlir. Müxtəlif funksiyalar sayəsində biz 
bu problemləri həll edə bilirik. Burda rastlaşacağımız böyük problemlərdən biri də neft boru xəttində məhsulun istehsalına 
asanlıqla nəzarət edilməməsidir. Hazırda neft yataqlarının quyularını idarə etmək və istismar etmək üçün istifadə olunan 
texnika, bir tərəfdən getdikcə daha da bahalaşır, digər tərəfdən də bu sistemlərin hesablama sistemlərinin sürətli inkişafı 
qarşısında performansları artıq tələblərə cavab vermir. Bundan əlavə, verilən məlumatlar yerdəki mümkün problemi 
düzəltmək üçün texniklərin sürətli müdaxiləsinə imkan vermək üçün nə tam, nə də dəqiqdir. Bu sistem, UHF (Ultra High 
Frequency) radio bandında işləyən bir telemetriya şəbəkəsi sayəsində bütün məlumatları sahədən real vaxtda toplamaq 
rolunu oynayır.[1] 
Neft toplama şəbəkəsinə təsir göstərən əsas problem, şəbəkədəki darlıqların olması ilə istehsalın azalmasından 
qaynaqlanan təzyiq itkilərinin artmasıdır. Təzyiq itkilərinin bu şəkildə artması hasilata əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. 
Bütün axın tiplərində təzyiq itkisi tənliyi üç müddətdən ibarətdir: 

Yüksəklik faktoru və ya statik amil

Sürtünmə faktoru

Sürətləndirmə faktoru.[3] 
SCADA sisteminin ümumi arxitekturası, master slave rabitə fəlsəfəsi ilə dörd səviyyəyə bölünür. Birinci 
səviyyə: RTU (Remote Terminal Unit) ilə təchiz olunmuş quyulara uyğundur. Bu, hər bir quyuda yerləşən bir sistemdir. 
İkinci səviyyə: LTU (Local Terminal Unit) ilə təchiz olunmuş peyk mərkəzlərinə cavab verir. Məlumat mərkəzidir və 
quyularla sənaye mərkəzi arasında vasitəçi rolunu oynayır. Üçüncü səviyyə: MTU (Master Terminal Unit) ilə təchiz 
olunmuş müxtəlif sənaye mərkəzlərinə uyğundur. LTU-lardan gələn bütün məlumatlar buraya gəlir və proses burda gedir. 
Dördüncü səviyyə: DEP (Bölmə Mühəndisliyi və İstehsalı) nəzarət mərkəzinə uyğundur, müxtəlif sənaye mərkəzi 
boyunca bütün neft mədən məlumatlarının toplanması işini görür [2]. 
Bu problemlərin həll olunmasında SCADA-nın rolu böyükdür. SCADA sistemindən istifadə edərək şəbəkə 
kolleksiyasının istehsal məlumatlarının alınması, daha dəqiq bir modelə sahib olmağa imkan verəcək və bu səbəbdən 
mövcud şəbəkəyə daha çox yaxınlaşmağa imkan verəcək və bu səbəbdən təzyiq itkilərini hər kilometr üçün dəqiqliklə 
hesablanır.
GAP= 
𝑃𝑐/𝑘𝑚
𝑃𝑚/𝑘𝑚
(1) 
Burada, P
m
- əvvəlcədən ölçülən təzyiq itkisi, P
c 
– sonradan hesablanan təzyiq itkisidir [2]. 
Sonradan hesablanan təzyiq itkisi əvvəlcədən ölçülən təzyiq itkisinə nə qədər yaxın olarsa proses o qədər uğurlu 
sayılmış olacaq. 
Aparılan tədqiqatlar əsasında aşağıda göstərilən əsas nəticələr əldə olunmuşdur: 

Qərar qəbul edilərkən nəzərə alınacaq ən optimal meyar sayı məsələsi xüsusi nəzərə alınmalıdır. 

SCADA sisteminin quraşdırılması nəticə yaranan təzyiq itkisi minimuma endirilirmişdir. 
Zəkəriyyəyev C.Z
1
, Mehdiyeva A.M
2

---


Sistemin quraşdırılması nəticəsində neft kəmərinin əvvəlki ölçümlərində yaranan məlumat çatışmazlıqlarını 
aradan qaldırır. 
Ədəbiyyat 
1.
Thomas A. Hughes. Measurement and Control Basics, 3
rd
edition. USA, 2002, 371 p. 
2.
 
https://www.researchgate.net/publication/285429170_SCADA_System_for_the_Modeling_and_Optimization_of_Oil_Coll
ecting_Pipeline_Network_A_Case_Study_of_Hassi_Messaoud_Oilfield
 
3.
F. M. Abdullayev, N. S. Məmmədov, V. A. Balayeva. Avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemlərinin lahiyələndirilməsi. Bakı, 
ADNA, 2011. 204 s