en kəsikli boruşəkilli rezonator avtorəqslər və yaxud sərbəst rəqslər rejimində işləyir. Avtorəqslər rejimi fasiləsiz təsirli
sərfölçənlərin yaradılması üçün daha üstün sayılır. Vibrasiya metodunun tətbiqi çoxfazlı axınların sərfini ölçmək üçün
daha effektiv nəticə verir.
f) Koriolis sərfölçmə metodu. Bu metod qaz və yaxud mayenin rəqsi sistemlərdə rəqslərin oxu istiqamətində
yerdəyişməsi zamanı Koriolis qüvvələrinin yaranması effektinə əsaslanır.
Kinematik ölçmə metodlarına sürət vektorunun və onun təşkiledicilərinin ölçülməsinə əsaslanan metodlar
daxildir. Bu metodlara axına nişan vurma, induksiya, korrelyasiya, interferometrik, istilik, ultrasəs və s. metodlar, həm
də Dopler və Messbaur effektlərindən istifadə edilməsinə əsaslanan metodlar aid edilir [2].
a) Axına nişan vurma metodu. Bu metod tədqiq edilən mühitdən hər-hansı xassəsinə görə fərqlənməklə
yaradılmış və yaxud təbii mövcud olan nişanların sürətinin ölçülməsinə əsaslanmışdır. Bunlardan istifadə edildikdə
qazların və ya mayelərin sərfinin ölçülməsi onlara vurulmuş nişanların boru kəmərinin məlum uzunluqda hissəsini
keçərkən orta sürətinin ölçülməsinə gətirilir.
b) Ultrasəs sərfölçmə metodu. Bu metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, ultrasəsin hərəkət edən maye və qaz
mühitində faktiki yayılma sürəti mühitin orta hərəkət sürəti ilə ultrsəsin həmin mühitdə məxsusi yayılma sürətinin həndəsi
cəminə bərabər olur.
c) Termoanemometrik sərfölçmə metodu. Bu metod istilik sərfölçmə metodunun geniş yayılmış növüdür və
istiliyin axın ilə aparılmasına əsaslanmışdır. Belə ki, qaz və maye axınında yerləşdirilmiş və elektrik cərəyanı vasitəsilə
qızdırılan termorezistorun verdiyi istilik miqdarıyla axının aldığı istilik miqdarı arasında istilik müvazinəti rejimi yaranır.
Qaz və ya mayenin axın sürətinin 0-a bərabər olduğu halda termorezistorun verdiyi istilik miqdarı əsasən qaz və mayenin
istilikkeçirmə qabiliyyəti vasitəsilə təyin olunur. Qaz və ya maye mühiti hərəkət etdikdə isə axının termorezistordan aldığı
istilik onun sürətindən asılı olur.
ç) İstilik sərfölçmə metodu. Bu metod maddə axınının qızdırılımasına və qızdırıcıdan əvvəl və sonra
temperaturlar fərqinin ölçülməsinə (kalorimetrik sərfölçənlər) və ya axında yerləşdirilmiş qızdırılımış cismin
temperaturunun ölçülməsinə əsaslanır (termoanemometrik sərfölçənlər).
d) Maqnit induksiya sərfölçmə metodu. Elektromaqnit sərfölçənlərin iş prinsipi sabit maqnit sahəsində hərəkət
edən naqildə, naqilin hərəkət sürətinə mütənasib olan e.h.q.-nin yaranması hadisəsinə əsaslanır. Burada naqil kimi, maqnit
qütbləri arasından axan elektrik cərəyanını keçirən maye qəbul etsək və mayedə yaranan e.h.q.-ni ölçsək, onda mayenin
həcmi sərfini və ya axının sürətini təyin etmək olar.
е) Dopler metodu. Qaz və mayelərin, hərəkət edən obyektlərin, dənəvər məhsulların vibrasiya parametrlərini və
hərəkət sürətini ölçmək ücün Dopler effektinə əsaslanan metodlardan istifadə olunur.
f) Nüvə qamma-rezonans metodu. Bu metod radioaktiv süalanmalardan istifadə edən Dopler metodunun bir
növüdür. Bu metod enerji vermədən kristalda qamma-kvantların rezonans nüvə udulması hadisəsinə əsaslanmışdır. Belə
hadisə isə Messbauer effektinin adını almışdır.
k) Hədəf metodu. Mühitin axın sürətini ölcmə vasitə və metodları onun yolunda yerləşdirilmiş cismin ətrafından
axan mühitin əmələ gətirdiyi qüvvənin ölçülməsi prinsipinə əsaslanır. Mühitin axın borusunun daxili divarına bərkidilmiş
nazik elastik trosdan asılmış kürəşəkilli hədəf və yaxud nazİk müstəvi lövhə hədəfli sərfölçənlərdə yerləşdirilir.
Aparılan tədqiqatlar və sərfölçmə metodlarının təhlili göstərir ki, boru kəmərləri ilə nəql olunan qazın sərfini
ölçən sistemin işlənilməsində ultrasəs metodunun tətbiqi aşağıda göstərilən imkanlarına görə məqsədəuyğun hesab
olunur:
- yüksək cəldişləməsi;
- vericilərin yüksək etibarlılığı;
- hərəkət edən hissələrin olmaması;
- ölçülən kəmiyyətin zaman intervalına mütənasib olması.
Məlumdur ki, boru kəmərləri ilə nəql olunan qazın sərfini ultrasəs metodu ilə təyin etdikdə
Q = k∙Δt
burada Q – qazın sərfi, k – vericilərin yerləşməsindən və axının en kəsiyinin sahəsindən asılı olan əmsal, Δt –
ultrasəsin mühitdə yayılma müddəti – zaman intervalı.
Beləliklə, aparılan tədqiqatlar və müasir texnikanın imkanlarından istifadə etməklə zaman intervalının yüksək
dəqiqliklə ölçülməsini nəzərə alaraq, boru kəmərləri ilə nəql olunan qazın sərfini ölçən sistemin strukturunun ultrasəs
metoduna əsasən yerinə yetirilməsi əsalandırılmışdır. Bu zaman sistemin ölçmə dəqiqliyini artırmaq üçün zaman
intervalının genişləndirilməsi yolları araşdırılmış və nəticədə onun elektron sxemləri tədqiq edilmişdir. Metod
kondensatorun dolma və boşalma dövrələrinin tədqiq edilməsi ilə yerinə yetirilmişdir [3].
Do'stlaringiz bilan baham: