Conference proceedings

Giriş
 
Mühəndislik, elm və istehlak malları sahəsində yeni inkişaf etmiş materialların istifadəsi indi çox yayılmışdır. 
Bu materiallara polimer sintetik materiallar da daxildir [3, 2]. 
Polietilen çox müxtəlif məhsullarda istifadə edilən termoplastik maddədir. Polietilen istehsalı etilenin 
polimerləşməsi ilə olur və monomer haldakı etilendən alınır. Polietilen yumşaq və elastik, eləcə də sərt və ağır məhsul 
kimi istehsal edilə bilər. Xarici mühit şərtlərinə və nəmə qarşı davamlılıq, rahatlıq, zərbəyə və şaxtaya dözümlülük, 
dielektrik xüsusiyyətli olması ilə fərqlənir. Əsasən gündəlik tələbat məhsullarında, qablaşdırmada, borularda, 
oyuncaqlarda istifadə olunur [1, 2].
Polietilenin ixtiraçısı alman mühəndis Hans Von Pechmann hesab edilir. O, 1899-cu ildə diazometan 
araşdırması zamanı təsadüfən polietileni kəşf etdi. Ancaq bu kəşf çox yayılmadı. Polietilenin “ikinci həyat”ı mühəndislər 
Eric Fawcett və Reginald Gibson sayəsində 1933-cu ildə başladı. 
Dünyada müxtəlif texnologiyalar tərəfindən istehsal olunan bir neçə növ polietilen (PE), həm bir sıra 
xüsusiyyətlərinə, həm də tətbiq sahələrinə görə bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir: 

LDPE - yüksək təzyiq və ya aşağı sıxlıqlı polietilen, sıxlıq indeksi - 0,94 q / sm3;

HDPE - aşağı təzyiqli və ya yüksək sıxlıqlı polietilen, sıxlıq indeksi - 0.94 q/sm
3
-dan böyük;

LLDPE - xətti aşağı sıxlıqlı polietilen, sıxlıq indeki - 0.94 q/sm
3
-ə qədər. 
Müxtəlif materialların istehsalında yüksək təzyiqli polietilenin əsas tətbiq sahələri qida, kənd təsərrüfatı, texniki 
plyonkalar və boru kəmərlərinin izolyasiyasıdır. Aşağı təzyiqli polietilen qablaşdırma və qabların istehsalında geniş 
istifadə olunur [5, 28]. 
İstehsal olunan polimerin təxminən 30% -i qəliblənmiş qablar (qida məhsulları qabları, ətir və kosmetika, məişət 
kimyəvi maddələri və avtomobillər, yanacaq çənləri və barellər üçün) istehsalında istifadə olunur. 
Polietilen sənayedə 3 şəraitdə alınır: 

Yüksək təzyiqdə polietilen almaq üçün 10 ˟ 107- 20 ˟ 107 təzyiqdən və 220-280 S temperaturdan istifadə 
edilir. Proses 0.005 - 0.05% oksigen və ya perokid iştirakında aparılır. Yüksək təzyiqdə alınan polietilenin 
orta molekul kütləsi 25000 - 30000 olur. 
Camaladdinova T.E. 

---


Aşağı təzyiqdə polietilen almaq üçün (2 ˟ 105- 6 ˟ 105) titan 4 xlorid və trietilalmüniumdan istifadə edilir. 
Alınan polimerin orta molekul kütləsi 75000 - 350000 olur. 

Orta təzyiqdə alınan polimerin (30 ˟ 105- 70 ˟ 105) orta molekul kütləsi 30000 - 45000 arasında dəyişir. 
Proses 120 - 1500 dərəcədə aparılır. Katalizator kimi alümosillikat üzərinə çəkilmiş xrom 3 oksiddən istifadə 
edilir [2, 93].
Məqsədini nəzərə alaraq polietilenin ilkin emal texnologiyalarından istifadə etməklə polietilenin tələb 
strukturunu müəyyən etmək mümkündür. Bunlara daxildir: plyonka materiallarının ekstruziyası, enjeksiya qəlibləri 
(konteynerlərin və digər çoxölçülü məhsulların enjeksiya qəlibləri), tökmə üsulu qəlibləmə (şüşələr, qutular, polietilen 
qablar), boru istehsalı (qaz və su borularını istehsal edəcək borular üçün markalar), kabel izolyasiya istehsalı ekstruziyası 
(kabel kompozisiyaları) və ekstruziya örtükləri (böyük diametrli poladdan hazırlanmış boruların antikorroziya örtükləri 
üçün müxtəlif markalar) və s. [6]. 
Polimer bazarında dünya istehsalının həcmi bu mərhələdə 200 milyon tondan çoxdur və bunun təqribən 36% -i 
polietilenin payına düşür. Son onilliklər ərzində əsas diqqət dünya miqyasında polietilen istehsalının yarıdan çoxunun 
istehsal olunduğu ucuz xammal ilə istehsalın bölgəyə yerləşdirilməsinə yönəldilmişdir [3, 7]. Nəticədə, hazırda ən böyük 
istehsalçılar ABŞ və Yaxın Şərq bölgəsi dövlətləridir. Bu bölgədəki polietilenin əsas istehsalçıları, Səudiyyə Ərəbistanı 
və İrandır, bölgə istehsalının müvafiq olaraq 42 və 26% -ni təşkil edir. 
Nəticə 
Dünyada və müxtəlif texnologiyalar tərəfindən istehsal olunan müxtəlif polietilen (PE) bir sıra təbii 
xüsusiyyətlər və tətbiq sahələrində bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Müxtəlif ölkələrin bazarlarında 
polietilenin tərif olunması müəyyən dərəcədə dəyişə bilər. Polietilen əsaslı boruların və formalı məhsulların istehsalı 
dünyada istehsal olunan bütün polietilen məhsullarının üç faizinə bərabərdir.