Conference proceedings

Ədəbiyyat siyahısı 
1.
https://cyberleninka.ru/article/n/innovatsionnye-metody-i-oborudovanie-v-tehnike-izmereniy-geometricheskih-velichin
 
2.
Лоскутов, А. А. Новейшие технологии измерения формы изделий / А. А. Лоскутов, А.В. Золотов // Мир измерений. 
- 2010. - № 8. - С. 34-35. 
3.
Лоскутов, А.А. Новейшее оборудование для линейных измерений / А. А. Лоскутов, 
4.
A.В. Золотов // Мир измерений. - 2010. - № 6. - С. 40-41. 
VERILMIŞ TEZLIK ZOLAĞINDA QARŞILIQLI INTERFERENSIYALARIN 
AZALDILMASI 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
[e-mail] 
Xülasə.
Müasir üsullardan istifadə etməklə tezlik spektrinin analizinin aparılması üçün daha alçaq 
və daha yüksək tezlikli diapazonların istifadə olunma intensivliyini araşdırmaq lazımdır. 
Açar sözlər
: amplitud modulyasiyalı yayım,tezlik modulyasiyalı yayım,ifrat yüksək tezlikli yayım,peyk rabitəsi,radioyayım. 
Radio sistemlərin inkişafının əsas şərtlərindən biri rabitə sistemində radiotezlik spektirinnin azad tezliklərinin 
olmasıdır. Azad tezliklərin olmaması bəzən yeni rabitə xidməti sahələrinin yaranmasına maneə yaradır. Bəzən isə onların 
dar tezlik zolağında bir-birinə maneə yatarmaqla işləməsi şərti qoyulur.
Hal-hazırda, əksər rabitə vasitələri üçün yararlı olan boş tezliklər 100 kHs 

15,0 QHs diapazonuna düşməsinə 
baxmayaraq bu sərhədlərdən aşağıda və yuxarıda da yararlı və istifadədə olan tezlik oblastları vardır 
[1].
Qeyd olunmuş 
tezlik zolağı əsasən AM radioyayım, dekametrlik dalğa diapazonunda beynəlxalq radioyayım, TM-radioyayım, 
televiziya, peyk rabitəsi, teleidarə, radiolokasiya və radionavaqasiya üçün istifadə olunur. Hazırda bu diapazonun əksər 
tezlik zolağı yüklənmiş haldadır. Buna görə də böyük şəhərlərdə AM, TM, İYT radiorabitəsi və radioyayımı üçün yeni 
tezliklərin ayrılmasında çətinliklər yaranır. Məhz buna görə də İYT diapazonunda rabitə üçün dar istiqamətlənmə 
diaqramına malik olan antennalardan istifadə olunur. Bu da eyni tezliklərdə işləyən ayrı-ayrı radiorabitə xətləri üçün 
istifadə olunan minimal lazımi şüa eninə malik olan antennaların şüalandırdığı dalğalar arasında interferensiyaların baş 
Mahmudlu G.N. 

---

verməsinə imkan vermir. Lakin spektrin və coğrafi ərazinin effektiv istifadə olunması bir nəticə vermədiyi üçün dəqiq 
istiqamətlənmə diaqramına malik olan bahalı antennalardan istifadə edilir. 
Radiodalğaların yayılmasının əsas xarakteristikası radioveriliş zamanı itkilərin dəyişkənliyidir. Maneələrin təsir 
etməsi onların səviyyəsinin faydalı siqnalla müqayisədə nə qədər böyük olmasından asılıdır. Buna görə də qəbuledicilərin 
paylanma məsafələri və mümkün ola bilən maneə mənbələri maneə siqnalının səviyyəsinin proqnozlaşdırılmasından və 
maneə siqnalının hansı müddət ərzində müəyyən edilmiş səviyyədən artıq olmasından çox asılıdır. 
Vericiyə qoyulan əsas tələbatlardan biri verilmiş tezlik zolağı daxilində şüalanma gücünün stabilliyinin 
saxlanılmasıdır ki, bu da modulyasiya metodundan və verilən informasiyanın tezlik zolağının enindən asılıdır 
[2]
. Tezlik 
zolağından kənar şüalanmalar verici ilə qonşu kanallarda işləyən qəbuledicinin tezliyinin sürüşdürülməsinin minimal 
məsafəsini təyin edir. Tezlik zolağından kənar şüalanmaların məhdudlanması bu problemin ikinci dərəcəli olmasına 
imkan yaratmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu hadisənin nəticələri dupleks iş rejimində işləyən səyyar radiorabitə 
sistemlərində meydana gəlir. Çünki, burada eyni zamanda həm veriliş, həm də qəbul tərəfdə istiqamətlənmiş antennaların 
istifadə olunmasına tələbat yaranır. Geostasionar orbitlərin tədricən dolması səbəbindən peyk rabitəsinin xidmətlərindən 
də istifadə etmək çətinləşir. 
Qeyd edilmiş bu çətinliklərin aradan qaldırılması üçün ən əvvəl tezlik spektrinin analizini aparmaq lazımdır. 
Lakin, problemin həlli üçün köhnə ənənəvi administrativ metodlar, cədvəlləşdirmə, reqlamentasiya və s. müasir dövrdə 
köhnəlmiş hesab olunur. Müasir baxımdan məsələni həll etmək üçün istifadə olunan spektri yüksək tezlik oblastı tərəfə 
genişləndirmək tələb olunur. Bu oblastda istifadə olunan tezliklərin sayı az olduğu üçün burada yeni istifadə olunma 
qaydalarını işləyib tətbiq etmək daha asandır, nəinki köhnə diapazonu yenidən işləmək. Ancaq bu diapazonun, yəni 15 
QHs-dən yuxarı tezlik oblastının da yer şəraitində birbaşa görünüş zonası kimi çətinliyi olduğundan istifadə olunması 
çətinləşir, bundan başqa siqnal bu tezliklərdə atmosferdəki yağış və qar çöküntüləri zamanı zəifləyir 
[3].
Əsas nəzərə 
çarpacaq çətinlik isə bu tezliklərdə istifadə olunan avadanlığın baha qiymətə olmasıdır. 
Aparılan tədqiqatlar əsasında aşağıda göstərilən əsas nəticələr əldə olunmuşdur: Sadalanan çətinliklərin olmasını 
nəzərə alaraq diqqəti daha alçaq və daha yüksək tezlikli diapazonların istifadə olunma intensivliyinə yönəltmək lazımdır. 
Alçaq tezlikli diapazonlarda həm buraxılan avadanlıqlar istismar nöqteyi-nəzərindən daha əlverişlidir, həm də 
radiodalğaların yayılması daha uzaq məsafələrdə geniş zolaqlı rabitənin təşkil olunmasına imkan yaradır. Başqa sözlə 
desək, bu diapazonların sadəcə olaraq istifadə olunma effektivliyini artırmaq lazımdır. Bu cür intensivləşdirmə ona gətirib 
çıxarır ki, son nəticədə hər bir kanaldan istifadə edən işlədicilərin sayı artır. Bu da o deməkdir ki, ayrı-ayrı sistemlərin iş 
qabiliyyəti eyni kanaldan istifadə edən başqa qurğuların əmələ gətirdiyi maneələrlə müəyyən olunacaqdır. 
Ədəbiyyat 
1.
İsmayılov Z.Ə.TV yayım siqnallarının rəqəmli rabitə sistemləri ilə verilişi zamanı qeyri-xətti maneələrin azaldılması. 
Texnika üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş dissertasiya. Bakı, 2015, 158 səh. 
2.
Тихонов В.И. Нелинейные преобразования случайных процессов. М.: Радио и связь, 1986, 296 с 
3.
Waidson M. Video Anality of Serice Manitoring for Digital Television Systems // SMPTE Journal, 2000, November, p.870-
875