Conference proceedings

SMTP PROTOKOLUN BAZASINDA ELEKTRON MƏLUMAT SİSTEMİ 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan
[e-mail]
 
Xülasə
. Tezisdə SMTP protokolun bazasında elekton məlumat sistemində mübadilə prosesi göstərilmişdir. 
Açar sözlər.
Ötürülmə protokolu,poçt protokolu,sadə poçt ötürülmə protokolu,
Poçt qutunuzda bir mesaj yaratdığınız zaman, SMTP kimi tanınan Sadə Poçt Ötürülmə Protokolundan istifadə 
edərək qarşı tərəfə çatdırılır. Poçtdan intensiv istifadə edən şəxslər və ya təşkilatlar sistemdəki yükü azaltmaq üçün bir 
SMTP serverindən istifadə etməyi üstün tuturlar.İstədiyiniz yerdə və istədiyiniz zaman bir e-poçt hazırlayıb göndərə 
bilərsiniz və dünyanın istənilən nöqtəsindən bir saniyədən az müddətdə göndərilən bir e-poçtu asanlıqla ala bilərsiniz. 
Poçt göndərilməsini öz üzərinə götürən bu protokol server ilə müştəri arasındakı ünsiyyəti müəyyənləşdirir. Qısaca bir 
şəxs bir e-poçt göndərmək istədikdə, kompüteri əvvəlcə SMTP serverinə qoşulur, istifadəçi adı-parol kimi təhlükəsizlik 
tədbirləri uğurla başa çatdıqdan sonra server bu tələbi təsdiqləyir və poçtu digər serverə ötürərək əlaqəni bitirir. Müştəri 
adlanan A istifadəçisinin müştərisi əvvəlcə B istifadəçisinin poçt serverinə sorğu göndərir. Bu sorğunun göndərilməsi 
SMTP tərəfindən idarə olunur. E-poçtda istənilməyən məlumatların olub olmadığını yoxlayan server, bəzi yoxlamalardan 
sonra məktub B istifadəçisinin poçt qutusuna düşdükdən sonra təsdiq verir. Sadə Poçt Köçürmə Protokolu ümumiyyətlə 
25, 465 və 587 portlarını istifadə edir. Digər tərəfdən, bu protokol 3 fərqli təhlükəsizlik qatından istifadə edir. Bunlar SSL 
və TLS-lərdir. Poçt göndərmə və qəbul serverləri arasında 25 nömrəli port istifadə edilərkən, təhlükəsiz mübadilə 
istənilirsə, SSL və ya TLS təbəqələri istifadə edilərək 465 portuna üstünlük verilir. Bir sözlə, port 25-də doğrulama tələb 
olunmur. Ümumiyyətlə, TLS təbəqəsi spam poçtlarının qarşısını almaq üçün port 587 ilə istifadə olunur. Kompüter 
istifadəçiləri veb versiyası əvəzinə proqram vasitəsi ilə poçtlarına daxil olmaq istədikdə SMTP parametrlərinə ehtiyac 
olunur. Artıq bir çox poçt proqramı avtomatik olaraq istifadəçilər üçün SMTP parametrlərini əlavə edə bilər. İstifadə 
etdiyiniz proqram bu parametrləri etmirsə, SMTP məlumatları üçün poçt xidməti göstərən server administratorundan 
Muxtarov E.T.

---

məlumat almalı və bu məlumatları proqramınıza daxil etməlisiniz.SMTP xidmətini Outlook, Gmail kimi proqramlar ilə 
sinxronizasiya edə və bu proqram vasitəsi ilə poçt göndərə bilərsiniz. SMTP üçün əvvəlcə server və müştəri məsələlərini 
bilməlisiniz. İnternet mühitində məlumat mübadiləsini təmin edən bu xüsusi kompüterlərdən sorğu edən kompüterə 
müştəri deyilir. Bütün bu proses saniyələr içində baş verir, çünki bu yüksək performanslı kompüterlər qısa müddətdə 
əməliyyatlar həyata keçirirlər. Sərbəst buraxıldığı dövrdə, yalnız hərbi müəssisələrdə, universitetlərdə və ya böyük 
şirkətlərdə istifadə olunan internetdə elektron poçtların göndərilməsi və qəbulu olduqca etibarsız və ləng idi. 1960-cı 
illərdə istifadəçilər ana kompüterlər arasında ünsiyyət üçün müxtəlif üsulları sınadılar. Bununla birlikdə, Jonathan Postel 
tərəfindən 1981-ci ildə istifadə edilən SMTP, bu günə qədər ən uğurlu internet e-poçt protokollarından biri halına gəldi. 
Fərqli e-poçt serverlərində fərqli parametrlər ola bilər. Belə hallarda poçt parametrlərinizi tələb edə bilərsiniz. Əl ilə 
quraşdırma zamanı bir problemlə qarşılaşırsınızsa, e-poçt təminatçınızdan kömək istəyə biləcəyinizi unutmayın. SMTP 
birdən çox alıcıya bir poçt göndərərkən istifadə olunur [1, 2]. 
Ağır bir e-poçt göndərirsinizsə və ya əməliyyatlar göndərirsinizsə, parametrlərinizi SMTP parametrləri kimi 
yeniləyə bilərsiniz. Poçt göndərildikdən sonra poçtunuz server tərəfindən qəbul edilir və ya e-poçtunuza mənfi cavab ilə 
bildiriş məktubu göndəriləcəkdir. İstəsəniz, göndərdiyiniz e-poçtların alıcının e-poçt serverləri tərəfindən qəbul edildiyi 
və ya alıcının oxuduğu barədə öz e-poçtunuzu da xəbərdar edə bilərsiniz. Bunun üçün serveriniz bu parametrlərə icazə 
verməlidir . 
Üçüncü tərəf poçt müraciətləri arasında; Outlook, Gmail, Thunderbird, Evolution, Sylpheed. Bu üçüncü tərəf 
tətbiqetmələrindən birini istifadə edirsinizsə, SMTP parametrlərini özünüz əl ilə daxil etməyiniz lazım olduqda göstərilən 
parametrləri tətbiq edə bilərsiniz [3]. 
Aparılan tədqiqatlar əsasında aşağıda göstərilən əsas nəticələr əldə olunmuşdur: Sadə poçt otürülmə protokolu 
elektron poçtların göndərilməsində və qəbul edilməsində ən vacib mühüm xüsusiyyətlərinə malik olan protokoldur.