Communication and information agency of uzbekistan tashkent information technologies

11. Аналог абонент линия модули. BORSCHT функцияси

Аввалом бор рақамли АТСнинг муҳим бўлакларидан абонент терминали ва АТС орасидаги стыкни кўриб чиқамиз, яъни аналог абонент линиялар комплектларини. Абонент комплектининг соддалаштирилган схемаси 11.2 – расмда кўрсатилган бўлиб, ўз ичига батареяли манба билан таъминлаш (Battacry tced), кучланиб кетишдан ҳимоя қилиш (Overvoltage protection), чақирувни узатиш (Ringing current), абонент линия шлейфини назорат қилиш (Supervision), аналог сигналларини кодлаш (Coding), дифтизим вазифалари (Hybrid) ва тестлаш (Testing) элементларини олган. Бундан BORSCHT аббревиатураси келиб чиққан ва рус тилида БОРЩ дейилади.

Абонент комплектининг биринчи вазифаси бўлиб абонент телефон аппаратини 60 В доимий кучланишдаги дистанцион батареяли манба билан таъминлаш. Кўпчилик абонент линиялар узунлиги 8 км, шлейф қаршилиги эса 1000 Ом.дан кам, шунинг учун 48 В кучланишли манба билан таъминлаш ҳеч қандай муаммо туғдирмайди. Хорижий АТСлар шу манба билан таъминланади. Узоқлашган абонентдалар ва бошқа айрим ҳолларда манба кучланиши қўшимча 60 В манба ёки узоқлашган обеъктлар махсус абонент комплектлари ёрдамида кучайтирилади. Телефонияда станция батареясидан ишлатилаётган манба алоқани қўшимча мустахкамлигини таъминлайди (алоқа маҳаллий электротармоқ ишдан чиққанда ҳам сақланади), яна телефон аппаратини соддалаштирилишига олиб келади (унга тармоқ манба блоки керак эмас). Лекин кейинги ҳолат ҳозирги кунда муҳим эмас, чунки шнурсиз аппаратлар, факсимил аппаратлар ва бошқа қўшимча имкониятларни таъминлаш учун маҳаллий электртармоқ керак бўлади. Булар шуни кўрсатадики ISDN тармоғида телефон аппаратини таъминлашда, оптик абонент линиялар ишлатилганда ва кириш тармоқларидаги бошқа замонавий технологияларда марказлаштирилган манба кераклиги. Абонент комплектининг бошқа вазифаларидан бири кучланиш ошиб кетишидан саклаш. Бунга электрузатгичда битлар бузилиши, об-ҳаво шароитлари (яшин уриши), саноат мухит таъсири (масалан юқори вольтли линия узилиши билан боғлиқ) ва ҳоказолар киради. Ҳимоялаш учун газ тулдирилган сақлагичлар, стабилитротонлар ва бошқа воситалар қўлланилади. Ҳар бир абонент комплект телефон аппаратига чақирув юборилганда чақирув токи занжирини коммутация қилади.
Аналог телефон аппаратларидаги қўнғироқ 25 Гц частотали юқори ўзгарувчан кучланишдан ишлайди, унинг узатиш тезлиги маҳаллий чақирув, автоматик шаҳарлараро чақирув ва шаҳарлараро станциядаги телефончи чақирувидан фарқ қилади. Ҳозирги шнурсиз ва рақамли аппаратларидаги қўнғироқни ишлатиш учун қўлланилаётган паст частотали ўзгарувчан ток тонал чақирув сигнали билан алмаштирилмоқда.
АТС ва абонент терминаллари орасидаги узатилаётган кодли чақирув маълумотлар фойдали маълумот (in-slat) ёки уни ташқарисидаги (out slat) вақтли интервалида жойлашиши мумкин. Лекин чақирув маълумотни бошқа сигналли маълумот билан биргаликда ажратилган сигнал канали орқали узатиш ва уни фақат абонент терминалида чақирув тонал сигналига ўзгартириш мақсадга мувофиқ бўлади.
Абонент комплектининг бажараётган муҳим вазифаларидан бири, абонент сигнализациясини аниқлаш учун абонент линия шлейфини назорат қилиш ҳисобланади.
Абонент линия бўйича сигнализацияни таъминлаш учун икки турдаги сигнал керак- биринчи ва иккинчи даражали сигнал.
Биринчи даражали сигналлар алоҳида абонент терминаллари орасида (яъни бир учидан иккинчисига) АТС ёки станцион чиқарилган қурилмалар орқали узатилади. Бу сигналлар белгилар билан алмашиши, абонент терминалида аппаратидаги керакли мақсадга бошқариш ёки уланиш ўрнатилганда бошқа турдаги алоқага узатиш таъминлаш учун белгиланган. Бу турдаги сигнализация учун харажатни оширмаслик учун, бу сигналларини умумий вақтли интервалида (in-slat) фойдали маълумот билан биргаликда узатиш мақсадга мувофиқ. Абонент терминалларида бу сигналлар ва фойдали маълумот сигналлари ҳар хил турдаги алоқа учун бўлинади.
Иккинчи даражали сигналлар АТС ва абонент терминаллари орасида икки тамонлама алмашиш учун белгидаган. Бу сигналлар маълум блокларда ва ускуналарга таъсир этиб, уларда керакли ўзгартиришлар ҳосил қилади ёки керакли белгиларни ишлаб чикаради. Мадомики улар тез-тез фойдали маълумотлар билан бир вақтда келиб тургани учун улар қўшимча вақтли интервалда (out slat) узатилгани маъқул. Буларга қуйидагиларни кўрсатиш мумкин:банд қилиш сигнали, тайёрлик сигнали, улашни ўрнатиш жараёнида ва улаш амалга оширилганда узатиладиган қўшимча сигналлар, чақирув сигнали, сўзлашув нархини ҳисобга олиш сигнали, бандлик сигнали, абонент йўқлиги тўғрисадаги сигнал, маълумот бериш хизмати сигнали, автотериш ва автожавоб ўзгартириш сигнали. Ҳолат тўғрисида сигнализация узоқ давомли сигналлари томонида узатилади ва сақланиш давомида ҳолат тўғрисидаги маълумотнинг борлигини таъминлаб туради (масалан, абонент шлейфининг уланиши ва ажратиши). Сигнализациянинг бу тури камчиликка эга: у сигнализицияга нисбатдан сигналларни узатиш учун катта тезликни талаб этади. Бундан ташқари АТС ёки станция чиқарилган қурилмаларда ҳолат сигналларини текшириб туриш керак, масалан вақти-вақти билан сўров(сканиривание) ёрдамида. Шу тариқа ҳолат ўзгариши аниқланади. Воқеа сигнализацияси фақат ҳолат (воқеа) ўзгариши тўғрисидаги сигналларни узатиш учун мўлжалланган.
BORSCHTнинг бошқа вазифалари бўлиб: аналог-рақамли (А/Р), рақамлии-аналог (Р/А) сўзлашув сигналларини ўзгартириши кодлаш ҳисобланади. Аналог сўзлашув сигналини рақамли шаклга ўзгартириш учун дастлабки сигналларни кодлашга бир қатор усуллар кўзда тутилган. Бу усуллар вақтли ва амплитудали дискретизациялашга асосланган ва вақтли зичланиш ва рақамли кодлаш имконини таъминлайди. Кодлаш усулларининг бир-биридан тамойил фарқи гапирувчи абонентидентификация (ташиш) талабларининг борлиги ёки йўқлиги билан боғлиқ.
Бир неча кодлаш усуллари мавжуд: ИКМ ( импульс-кодли модуляция), дифферинциал ИКМ (ДИКМ), адаптив ДИКМ (АДИКМ), дельта модуляция (ДМ), адаптив дельта модуляция (АДМ).
Модуляция жараёни шу ўқув қўлланманинг мккинчи бобида кўриб чиқилган. «Hybrid» терминали (узатиш йўналишлари булинищ схемаси) билан икки тамонлама алоқада узатиш йўналишлари бўлиши билан боғлиқ муаммолар доираси чекланади. Икки симли абонент линияларида узатишни икки йўналишидаги бўлиниши билан боғлиқ қатор қийинчиликлар пайдо бўлади. Рақамли тармоқда тўрт симли трактни уланиши керак бўлади. Абонент линияларида тўлиқ икки томонлама алоқа ўрнатиш учун фазовий коммутация, икки симли вақтли булиниш ва узатишнинг икки симли бир йўлли тизим тамойилларини ишлатиш керак бўлади.
Замонавий АТСларда ишлатиладиган абонент комплектлари схемалари амалда ҳар йили ўзгаради, шунинг учун 11.2- расмни бир мисол деб қараш мумкин. Сигналлар телефон аппаратидан абонент линиясининг «а» ва «в» симлари бўйича ўта юқори кучланишлардан ҳимоялаш схемаси орқали абонент комплектига келади. Кирувчи чақирувда абонент комплектида «а» ва «в» симларга чақирув кучланиши уланади ва чақирув сигнали линия бўйича абонентнинг телефон аппаратига узатилади.
Абонент линиясининг интерфейс схемаси SLIC (Subscriber Line Interface Circuit) абонент сигналлаш блоки ва икки симли линиядан тўрт симлига ўтиш блокини ўз ичига олади.



РКМга


11.2 - расм. АК схемаси.

SLIC нинг станция томонида битта қабул қилувчи ва битта ўзатувчи фильтрлар ўрнатилади, улар товушли сигнал частоталари йулагини чегаралаш учун хизмат қилади. Абонент аппаратидан қилувчи сигналлар SLICда детекторланади ва икки асосли код шаклида абонент модулининг бошқарув қурилмасига (БҚ) узатилади. Худди шундай асосли сигналларни БҚ «БАНД», «Станция жавоби» каби акустик сигналларни станциядан абонентга узатиш учун ишлатилади. Яна бир бор таъкидлаб ўтамизки БҚнинг функциялари тизимдан тизимгача ўзгаради, бироқ энг қуйи звенода (босқичда) мос абонент линиясининг ҳолатини ўзгаришини детекторлаш учун, ҳар бир абонент комплектини сканирлашни таъминлаш лозим. Ҳар бир ўзгариш тўғрисида БҚга линия манзилини кўрсатиш билан ва одатда унинг ҳолатининг охирги ўзгариши ўтган вақт тўғрисида ахбарот беради. Ва ниҳоят БК абонент модулининг техник эксплуатация функциясини бажариши зарур. Абонент комплектларининг битта модулдаги сони АТС турига боғлиқ. Абонент комплектига кўп частотали номер теришни қўллайдиган воситалар кирмайди (DTMF).

DTMF биринчи бор 1969 йилда AT&Tга АТСда уланиш ўрнатишни тезлатиш мақсадида киритилган эди. Бунга кадар электромеханик АТСларнинг абонент комплектларини ўрганиш чоғимизда кўрилган импульсли номер териш ишлатилган. 7-рақамли импульсли усул билан териш энг камида 8,1 секундни ташкил этади. Худди шу 7 рақамли кўпчастотали усул билан теришни абонент вақтини тежаб анча тезроқ бажариши мумкин. Шундай қилиб, кўп частотали номерни териш АТС ва тармоқлар ресурсларини фойдасиз банд этиш вақтини қисқартиради. DTMF сигналлари яна олдиндан тўлов картасининг PIN кодини киритиш учун, товушли почтага кириш ва компьютер телефония ҳамда IP- телефония хизматларидан фойдаланиш учун ишлатилади. Телефон уланиши ўрнатилиши биланоқ, компьютер телефонияли, товушли почта ёки интерактив товушли жавоб IVR тизимларида кўзда тутилган, қўшимча DTMF сигналлар АТС ва тармоқ орқали ойдин ўтади. DTMF билан жиҳозланган телефон, диск ўрнига кўп частотали тастатурага эга. Одатда бундай тастатура 12 та клавишга эга (10 таси рақамлар учун, иккитаси эса белгилар учун ва #). Баъзи телефонларнинг тастатураси фақат 10 та клавишга эга, бироқ 16 та клавишли тастатурага эга аппаратлар ҳам мавжуд (яна 4 клавиш A,B,C,D белгилар учун).
Рақамли ва белгиловчи кодлаш учун икки гуруҳ товушли частоталар ишлатилади: биттаси – товуш диапазонини қўйи қисмида; иккинчиси- унинг юқори қисмида. Ҳар бир рақам ёки белгига маълум икки частотали комбинация мос келади (битта частота қўйи гуруҳдан, иккинчиси юқори гуруҳдан).
16 та клавишли тастатурага нисбатан бу 11.1 жадвалда кўрсатилган. Бу ерда ҳар бир сатр қўйи гуруҳнинг маълум частотасига , ҳар бир устун эса – юқори гуруҳнинг маълум частотасига мос келади, сатр ва устунлар кесишида мос равишда жуфтлар частоталар белгиланган рақамлар (белгилар) ёзилган.