Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.1.7.
 
Oş
19
 (1915) 
Fergana bölgesinin en küçük şehirlerinden biri de Oş şehridir. Oş şehri, 40 bin kadar 
nüfusa sahip olup, Kaşkar sınırına at ile 4 günlük yol mesafesindedir. Çin’in büyük ve 
eski tarihi şanı ile meşhur olan Kaşgar vilayetine Rusya’dan ve bütün Avrupa’dan gelen 
mallar, bu Oş yolu ile gitmektedir. Her gün neredeyse 50-60 atlı mal yüklenmiş kervan 
Kaşgar yolunda yürüyüp gitmektedir. 
Oş şehri daha küçücük olsa da, duru ve temiz suyu, yaz vaktinde serin havası, bir 
tarafında kapkara müthiş dağı ile bu kadar güzel manzara oluşturmaktadır ki: dağın başına 
çıkıp aşağıya bakan kişi kendini İsviçre’nin meşhur Alp Dağlarında hisseder. Belli ki 
Türkistan havası yaz vaktinde hayli sıcak oluyor, işte o zamanda serinlemek için 
Türkistan’ın her tarafından gelenler çok oluyor. İkinci taraftan: burada bir dağ var, bu 
dağı yerli halk Hazreti Süleyman’la ilişkilendirip, her türlü batıl inanışa inanmaktadırlar. 
Güya, Hazreti Süleyman bir zamanlar devlere tahtını kaldırtıp götürttüğü zaman da, Oş’a 
gelip bu dağ başında bir süre taht kurup oturmuş. Oş’un ortasında akıp giden küçük nehir 
boyunda büyük büyük 40-50 tane, insanın kaldıramadığı taşlar var. İşte bu taşları Hazreti 
Süleyman’ın devleri parmakları ile dağ başından aşağı yuvarlamışlar. Yazın dağ üstünde 
mezar-ı şerifi ziyaret etmeye çok kişi geliyor. Şimdi turistler gibi bizde bir ziyaret edip 
görelim.
O Hazreti Süleyman’ın pak kabr-i şerifine varıyoruz. Oradan inip 50-60 kadar 
yoksula birer ekmek ya da birer kuruş akçe dağıtıp güzel ve büyük bir mescide giriyoruz. 
Mescidin bir kenarında bir ulu kabr-i şerifi ziyaret edip, orada duran ihtiyara Kuran 
okutup, akçe verdik ve gidiyoruz. Mezarın şeyhleri (şeyh – mezarlarda durup gelenleri ve 
ziyaretçileri gezdiren, verdikleri şeyleri alan adam) tarafından yapılmış bir mescit var. Bu 
19
Makale Rizouddin ibn Faxriddin tarafından Orenburg’da bir ayda iki kez çıkan meşhur “Şora” dergisinin 
1915 yılı 9. sayısında “Çolpan” imzası ile yayımlanmıştır. Sonra “Özbekistan Edebiyatı ve Sanatı” 
gazetesinin 2000 yılı 1 Ocak sayısında Şahnoza Soatova tarafından tekrar neşredilmiştir. 
“Şora” dergisi esasında neşre hazırlanmıştır.

---

118 
mescit Oş’daki Müslümanların mimarisiyle iftihar ettikleri biricik müesseseleridir. Her 
tarafı kerpiçten yapılmış, içinde mihrapları ve çevresi Müslüman boyacılar tarafından 
Eski Türkistan tarzında her türlü süsler ile süslenmiş mescitte her iki bayramda Oş’un 
yarısı neredeyse burada namaz kılıyor…
Oş’da Hacı İsmail isminde bir zengin varmış. O adamın su kenarındaki bir parça 
yerini “Oş Elektrik Topluluğu” elektrik santrali için istemiş. İşte bu adam razı olup satmış. 
Bu zengin adam satış sözleşmesinde elektrik şirketine yukarıda zikredilen mescidin 20 
yıl boyunca ücretsizaydınlatılmasını için şart koşmuş. İşte bu cömert zenginin yerinde 
teşebbüsü sayesinde bütün mescit 20 yıla kadar ücretsiz aydınlatılacak. Yine bir cömert 
zengin çıksa da mezar-ı şerif yanında düzensiz ve usulsüz olan okulu düzelttirip, daha 
güzel hale getirse… Yukarıdaki zenginden örnek alsalar! Bu mescide yaklaşık bin kişi 
sığmaktadır. İşte bu mescidi ziyaret edince mescit arkasındaki kabre girilir. Onu geçip 
eski usulde bir binayı ziyaret ederseniz, oradaki şeyhin verdiği bilgiye göre bu hücrenin 
adı “Mekke-i Acem” imiş. Mekke-i Arap Beytullah’tır, bir de “Mekke-i Acem” denilen 
yer var imiş. 
Oradaki ikinci oda Hazreti Hızır aleyhisselamın ayaklarının değidiği yer imiş. Onu 
da ziyaret edince dağ üstüne çıkarız. Dağın bir kenarına çıkınca bir mağaraya giriyor, 
havasızlıktan soluk alamıyoruz. Hayli iç tarafa girince elini sallasan, elin suya değiyor. 
İşte bu sudan içilir. O suyu Allahuteala gökyüzünden meleklerin ağzından boşaltıyormuş. 
Oradan da çıkınca bir şeyhin yanına geliyorsunuz. Orada taşa oyulan küçücük bir delik 
var. O delikte Hazreti Süleyman (a.s.) yemek pişirir imiş. Bu deliğe elini sokan kişi 
ömründe hiç el ağrısı görmez imiş.
Oradan geçince yine bir şeyh var, o şeyhin yanında bunlar gibi bir taş var, o taşa 
yatarsan ömründe bel ağrısı görmüyorsun. 
Ondan geçiyorsun, büyük ak otağ önünde üç şeyh oturmaktadır. Her kim otağa girip 
2 rekât namaz kılsa diğer zamanlardaki yüz rekât namazın sevabını alıyor imiş. Orada 
Hazreti Peygamberimiz (s.a.v) namaz kılmış imiş de, oturduğu zaman da taş 
kendiliğinden oyulup gitmiş imiş. İşte bunlarda ziyaret edilen yerlerden… Bu otağ 
arkasında bir taşa oyulan yazı gördüm. Tam okunmuyor “tis’e” sözcüğünü 
okuyabildim… onun altında da: “Sultan al-Mahmud Gaz…”. Geri kalanı okunmuyor. 
Meşhur Sultan Mahmut Gaznevi’yle ilgili olması mümkün mü acaba? 

---

119 
Oradan geçip bir iki şeyhi ziyaret edince bir delikten eğilerek bakıp, başımızı içeri 
sokuyoruz, artık ömrümüzde baş ağrısı görmüyoruz… Bununla birlikte ziyaret 
tamamlanıyor, iniyoruz. 
Türkistan’ın diğer şehirlerine bakıldığında Oş, her yönden sona kalmış. Burada iki 
tarzda iki okul var. İkisinde de 60 tane çocuk okuyor. Bir rus tüzem mektebi var. Burada 
da gündüz 40 kadar, gece ise 30 kadar Müslüman çocuğu okumaktadır. Burada özel 
okuyan 5-6 kişi de var. Okuma odası yok. Burada Ruslar da az, neredeyse yok. Kütüphane 
de yoktu. Ama son günlerde Oş gençlerinden Kadircan Kabilcanov ile Yusufcan Yunusov 
efendilerin kütüphane açmak için dilekçe verdikleri duyuldu. Başarılar diliyoruz. 
İşte Türkistan’ın güzel havalı küçücük güzel Oş şehrinin durumu…