Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.2.41.
 
500 Yil (1924) 
(O‘ZBEK BILIM HAY’ATI E’TIBORIGA) 
Chig‘atoy adabiyoti va tiliga Navoiyning qilg‘on xizmati juda ulug‘dir. Bu kungi 
yangi o‘zbek adabiyoti va uning bu kungi sodda shevasi, menimcha, o‘sha chig‘atoy 
shevasidan o‘zga emasdir. Ba’zi bir kishilar, Navoiydan ancha keyin chiqqan adib va 
shoirlarimizdan bir-ikkita soddaroq yozg‘onlarini ushlab olib, ularni haddan tashqari 
ko‘tarmak bilan narigini bir qadar tumanlashdirmoqchi bo‘lsalar ham, Navoiy o‘zbek tili 
va adabiyotida tegishlik yuksak mavqe’ini olg‘ondir. Usmonli adabiyotining eng ulug‘ 
vakili bo‘lg‘on Fuzuliyni mashhur usmonli yozg‘uchisi Shamsiddin Somibek Navoiydan 
keyinga qo‘yib, ko‘rsatadir. Mana bu ham, Navoiyning birgina o‘zbek qavmi adabiyotida 
emas, umum turk xalqi adabiyotida ham o‘ziga yarasha joy olg‘onini ko‘rsatadir. 
Tarixlarning ko‘rsatishig‘a qarag‘onda shu bir yil — bir yarim yil orasida ulug‘ 
Navoiyning vafotig‘a 500 yil to‘ladir… 500 yil o‘zbek-chig‘atoy adabiyoti tarixiga 
allaqancha narsalar bergan, unda qancha o‘zgarishlar yasag‘on, juda uzun bir muddatdir. 
O‘z adiblariga 5—6 asrlik bir tarix yashata bilgan xalqlar uncha ko‘b emasdir. Demak, 
bizga ham shu bir yil orasida shunday katta bir shodliq, katta bir bayram o‘tkazishga 
to‘g‘ri keladir. 
Vatandoshlarimiz ruslar Pushkinning har 5 yili uchun ham katta bayramlar 
yasaydirlar. G‘arbda esa unday bayramlar juda katta tantanalar bilan o‘tkaziladir. Bu 
to‘g‘rida gapni cho‘zib o‘ltirish hojat emas. Ko‘z bilan ko‘rganimiz ham yetib ortarliqdir. 
Shuning uchun men aytmoq istaymankim, Navoiyning 500 yilligini biz ham 
tegishlik darajada tantana bilan o‘tkazishga shu topdan hozirlana boshlayliq. Bu yo‘lda 
men quyidag‘i choralarni taklif qilib, o‘zbek bilim hay’atining diqqatini shunga jalb qilur 
edim: 

---

378 
1. Hozirdan boshlab yaraliq kishilarimizdan bir hay’at tashkil qilib, 500 yillik 
bayramni mumkin qadar tantana bilan o‘tkazish yo‘lini topmoqg‘a o‘shal hay’at vakil 
qilinsun. 
2. Hay’at Navoiyning bosilmag‘on asarlarini topib, bosdirishg‘a lozim 
ko‘rulgonlarini bayramgacha bosdirish chorasini ko‘rsun. 
3. Navoiyning mukammal tarjimai holi yozdirilsun. 
4. Navoiyning shevalaridan terma bir asar tuzulub, nafis qilinib bosdirilsun. 
5. Navoiy nomig‘a yuqori o‘qush yurtlarining adabiyot-til fakultetlarida o‘zbek 
talabalari uchun stipendiyalar ochilsun. 
6. O‘zbekistonning poytaxtida Navoiyg‘a haykal tikilsun. 
7. Ba’zi bir o‘zbek shaharlarining ko‘cha ismlari Navoiy otig‘a qo‘yulsun. 
________________