Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
 
 
ҚОН 
Қон, лимфа ва тўқима суюқлиги билан бирликда организмнинг ички 
муҳитини ташкил қилувчи тўқимадир. Қон ҳаракатчан муҳит бўлиб, ўз 
таркибини доимо ўзгартириб туради. Қон таркибининг ўзгариши тартибсиз 
бўлмай, балки организмнинг маълум функционал ҳолатига мос равишда юз 
беради. 
Қон таркибининг организм функционал ҳолати билан ўзаро боғлиқлиги 
тиббиѐт амалиѐтида катта аҳамиятга эга, чунки кўп ҳолларда қондаги 
ўзгаришлар иккиламчи бўлиб, турли органлар физиологик вазифасининг 
бузилиши туфайли келиб чиқади. 

---

127 
И. А. Кассирский ибораси билан айтганда, «қон - организмнинг о
йнаси 
бўлиб, унда аъзо ва тўқималарда бўладиган ҳар хил ўзгаришлар ўз аксини 
топади». 
Қон суюқ ҳужайралараро модда - 
плазмадан 
ва унда муаллақ 
жойлашган 
шаклли элементлардан 
иборат. Уларнинг ўзаро нисбати соғлом 
одамда 55:45 ни ташкил этиб, 
гематокрит кўрсаткичи
деб аталади. 
Гематокрит кўрсаткичнинг у ѐки бу томонга ўзгариши қоннинг суюлиши ѐки 
қуюлишини кўрсатиб, муҳим диагностик белги ҳисобланади. 
Қон миқдори вояга етган организмда тана оғирлигининг тахминан 7 
процентини ташкил этиб, ўрта ҳисобда 5-5,5 литрга тенг. 
Қоннинг вазифалари: 1) 
транспорт 
ва 
трофик 
вазифаси - ўпкадан 
кислородни тўқима ва органларга етказиб, улардан карбонат ангидридни 
олиб кетади; ичак ва меъдада сўрилган ва организм учун муҳим бўлган ҳар 
хил озиқ моддаларни тўқималарга етказиб беради; 2) 
ҳимоя вазифаси 
- асосан 
оқ қон таначалари томонидан бажарилади ва организмга тушган микроблар, 
заҳарли, бегона заррачаларни фагоцитоз қилиш (ютиш ва емириш) дан 
иборат бўлади. Қон таркибида махсус оқсил моддалар - антителолар бор 
бўлиб, улар ўз навбатида организмга тушган бегона оқсиллар, микробларга 
(антигенларга) жавобан ишлаб чиқарилади. Антителоларнинг асосий роли 
кўрсатиб 
ўтилган 
антигенларни 
зарарсизлантириш 
(нейтраллаш) 
ҳисобланади; 3) 
Гомеостатик 
(гомеостаз - организм ички муҳитининг 
доимийлигини таъминлаш демакдир) вазифаси - қон орқали ҳар хил орган ва 
системаларнинг физиологик фаолиятини бажаришда иштирок этувчи 
гормонлар ва турли хил моддалар ташилади. Ўз химиявий таркибининг 
муайянлиги туфайли қон организмда физик-кимѐвий кўрсаткичларнинг 
доимийлигини, чунончи, тана ҳароратининг, осмотик босимнинг ва 
организмда кислота-асос тенглигининг доимийлигини таъминлаб туради. 
ҚОН ПЛАЗМАСИ 

---

128 
Рангсиз, тиниқ суюқлик бўлиб, 90-92% сувдан ва 8-10% қуруқ 
моддадан иборат. Қуруқ модданинг 5,5-8% оқсиллар бўлиб, 2-3,5% ни эса 
логаник ва минерал бирикмалар ҳосил қилади. Қон оқсилларидан энг 
муҳимлари