Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

А В 
 
Расм.16.8. Сут ва доимий тишларининг чиқиши схемаси. 
А - тиш чиқишининг бошланиши, милк эпителийсининг ѐрилиши; 
В – тўлиқ тиш чиқиши, шаклланган тишнинг тузилиши. 
1- доимий тиш куртаги, 2 - сут тиши, 3 - тож, 4 - бўйин, 5 - илдиз, 6 - тиш 
бўшлиғи,
7 - тиш тожи бўшлиғи, 8 - тиш илдизининг канали, 9 - тиш чўққиси тешиги, 
10 – дентин, 11 – эмал, 12 – цемент, 13 - суяк алвеоласи, 14 - периодонтал 
тирқиши, 15 - милк эпителийси. 
 
 
 
Доимий тишларнинг сут тишлари ўрнида чиқиши 
Доимий тишлар болаларнинг 6-7 ѐшидан бошлаб чиқа бошлайди.
Доимий тиш чиқаѐтганда, унинг тожи, доимий ва сут тишларини ажратиб 
турувчи суяк тўсиғига ботади. Атрофдаги бириктирувчи тўқимада 
остеокластлар пайдо бўлади. Остеокластлар тўсиқни, ҳамда сут 
тишларининг илдизларини емирадилар. Натижада сут тишлари илдизининг 
юзасида лакуналар пайдо бўлади ва томирларга бой бўлган сийрак толали 

---

662 
бириктирувчи тўқима билан тўлади. Сут тишлари илдизларининг резорбция 
жараѐни, тегишли доимий тишларнинг чиқишидан анча олдин бошланади ва 
анча секин кечади. Резорбция даврлари, остеокластлар фаолиятидаги тиним 
даврлари билан алмашиниб келади. Бу даврлар мобайнида цементобластлар 
парчаланаѐтган дентин юзасида цемент ҳосил қилади. Резорбцияга учраган 
тўқима, ҳосил бўлган тўқимага нисбатан кўп бўлганлиги сабабли, сут 
тишининг емирилиши, яъни резорбцияси тўхтамай олдинга сўрилади. Тиш 
илдизининг резорбцияси пулпа томондан ҳам амалга ошади. Бунда пулпада 
ҳам кўплаб остеокластлар пайдо бўлади. Натижада, сут тишидан бўш тож 
қисми қолади ва у ўсаѐтган доимий тиш томонидан итарилиб чиқарилади ѐки 
енгил механик таъсир натижасида осон олиб ташланади. 
 
ЮТҚИН 
Ютқин - нафас ва ҳазм йўлларининг кесишиб ўтган жойида жойлашган. 
Ютқинда 3 қисм: бурун, оғиз ва ҳиқилдоқ қисмлари тафовут этилади. Бу 
қисмларнинг ҳар бири турлича тузилишга эга. Ютқиннинг бурун қисми кўп 
қаторли ҳилпилловчи эпителий билан қопланган. Шиллиқ парданинг хусусий 
пластинкасида аралаш безлар ѐтади. Оғиз ва ҳиқилдоқ қисмлари кўп қаватли 
ясси эпителий билан қопланган. Бу қисмлар шиллиқ пардасининг хусусий 
пластинкаси сийрак толали шаклланмаган бириктирувчи тўқимадан иборат 
бўлиб, жуда кўп эластик толалар тутади. Шиллиқ ости пардасида мураккаб 
шиллиқ безларнинг охирги бўлими жойлашади ва уларнинг чиқарув найлари 
эпителий юзасига очилади. Ютқин барча қисмларининг мушак пардаси 
кўндаланг-тарғил мушакдан иборат бўлиб, у икки хил: ички - бўйлама, 
ташқи - айлана йўналган. Ютқин ташқаридан адвентициал парда билан 
ўралган.