Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
 
Расм 
14.5.Бурун 
бўшлиғининг нафас олиш
қисми шиллиқ қавати: 
1 - бир қаватли кўп қаторли 
призматик 
киприкли 
эпителий, 
1.1 - киприкли ҳужайра,
1.2 - калта ва узун оралиқ 
ҳужайралар, 
1.3 - кадаҳсимон ҳужайра, 
1.4 
- 
кўп 
ҳужайрали 
эндоэпителиал без,
1.5 - базал мембрана,
2 - хусусий пластинка. 
2.1 
- 
сийрак 
толали 
бириктирувчи тўқима,
2.2 
- 
безнинг 
охирги 
бўлимлари, 2.3 - чиқарув най,
2.4 - веноз синус.

---

585 
Бурун бўшлиғида 
даҳлиз
ва 
нафас
олиш қисми тафовут этилади. Даҳлиз тери 
эпителийсининг давоми бўлган кўп қаватли ясси эпителий билан қопланган. 
Эпителий остида ѐғ безлари ва соч илдизлари тутган бириктирувчи тўқима 
жойлашади. Соч тукчалари олинаѐтган ҳаводаги чанг заррачаларини тутиб 
қолади. Бурун бўшлиғининг нафас олиш қисми кўп қаторли призматик 
ҳилпилловчи эпителийли билан қопланган (расм 14.5). Бу ерда 4 хил 
ҳужайралар: 
киприкли, оралиқ ѐки базал, микроворсинкали 
ва 
қадаҳсимон 
ѐки 
без ҳужайралари 
тафовут қилинади. Бурун бўшлиғининг нафас олиш қисми 
шиллиқ қаватнинг ўз хусусий қатламида жуда ҳам юза жойлашган кўпгина 
қон томирлар жойлашади. Бу томирлар олинган ҳавони илитиб ўтказишда 
муҳим аҳамиятга эга. Бурун бўшлиғининг қуйи қисмида жойлашган энлик 
веналар чигали баъзи таъсирлар туфайли қон билан тўлганда шиллиқ қават 
қалинлашиб, бурун битиш аломатларини юзага келтириши мумкин. Юқори 
бурун чиғаноғи соҳасининг шиллиқ пардаси ҳид рецепторлари тутган махсус 
эпителий билан қопланган («Ҳид билиш органи» га қ.). 
Бурун ѐндош бўшлиқлар 
Бурун ѐндош бўшлиқлар пешона, юқори жағ, панжарасимон ва 
понасимон суяклардаги берк бўшлиқлардан иборат бўлиб, бу бўшлиқлар 
юпқа респиратор эпителий билан қопланган ва эпителийда кўп бўлмаган 
ҳолда қадахсимон ҳужайралар учрайди. Суяк устига ўтиб кетувчи 

---

586 
пластинкада алохида майда безлар учрайди. Бурун ѐндош бўшлиқлар майда 
тор тешиклар орқали бурун бўшлиғи билан бирлашади. Бўшлиқларда 
ишланган шиллиқ киприкли эпителий фаол ѐрдамида бурун йўлларига 
ажралади. 
Хиқилдоқ усти тоғайи ҳиқилдоқ четки қиррасининг бўртиб чиқувчи 
қисми бўлиб, у ютқингача давом этади. Унинг асосини эластик тоғайи 
ташкил этиб, ташқи томондан шиллиқ парда билан ўралган бўлади. Унда тил 
ва хиқилдоқ юзалари фарқ қилинади. Тил юзаси ва хиқилдоқнинг апикал 
юзаси кўп қаватли ясси эпителий, хиқилдоқ юзаси эса кўп қаторли киприкли 
цилиндрсимон эпителий билан қопланган.