Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Цитоскелет
цитоплазманинг структур компоненти бўлибҳисобланади. 
Цитоскелет ҳужайрада асосан мембранасиз органеллалар – микронайчалар, 
актин ва оралиқ филаментлардан иборат мураккаб тўр ҳосил қилиб 
жойлашади. Цитоскелет таркибига кирувчи структур оқсиллар ҳужайранинг 
шаклини сақлаб туришни таъминлайди, ҳамда органеллалар ва 
цитоплазматик пуфакчаларнинг ҳаракатида муҳим рол ўйнайди. Ушбу 
оқсиллар яхлит ҳужайранинг ҳаракатида ҳам фаол иштирок этади.
Цитозол цитоскелет билан биргаликда цитоплазманинг асосини 
ташкил этиб, ушбу асосда 
органеллалар
ва 
киритмалар
жойлашади. 
Киритмалар
одатда ҳужайранинг муваққат компонентлари бўлиб, 
карбонсув, ѐғ, оқсил ва пигмент бирикмаларнинг тўпламларидир. Ҳужайрада 
улар липид томчилари, гликоген, оқсил ѐки пигмент доначалари шаклида 
кўринади. Улар ҳужайранинг доимий бўлмаган тузилмалари бўлиб, одатда 
мембрана билан қопланмаган. Киритмалар йўқолиб кетиши ва яна янгидан 
пайдо бўлиши мумкин, уларнинг миқдори ва тузилиши ҳужайранинг 
функционал ҳолатига қараб турлича бўлади. Киритмалардан фарқли ўлароқ 
органеллалар
(«жажжи ѐки миниатюр органлар», олдинги номи органоид – 
«органга ўхшаш» ) ҳужайраларнинг доимий компонентлари бўлиб, унинг 
ҳаѐт фаолиятида жуда муҳим ўрин тутади. Ҳақиқатан ҳам агар биз 
ҳужайрани яхлит организм сифатида қабул қилсак, органеллаларни унинг 
миниатюр органлари деб ҳисоблаш мумкин. Жойлашиши ва функционал 
хусусиятларига кўра умумий ва махсус органеллалар ажратилади. Умумий 
органеллалар деярли барча ҳужайраларда бўлади. Махсус органеллалар эса 
фақат маълум турдаги ҳужайраларда учраб, уларда специфик функцияни 
бажаради. Масалан, мушак толаларидаги миофибриллар, нафас йўли 

---

40 
ҳужайраларидаги киприкчалар, сперматозоидлардаги хивчин ва ҳоказо. 
Бироқ, шуни назарда тутиш керакки, барча махсус органеллаларнинг асосини 
кимѐвий таркиби, сони, тузилиши ва жойлашиши бўйича ўзига хос 
хусусиятларга эга бўлган умумий органеллалар (