Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

«ҳужайра патологияси»
яратилишига асос бўлиб хизмат қилди. Бу 
таълимотга асосан барча касалликлар ҳужайралар тузилишининг 
ўзгаришлари билан боғлиқ деб таъкидланади. Ҳужайра патологияси турли 
касалликларнинг келиб чиқиш механизмларини очиб берди ва шу 
билан назарий ва клиник тиббиѐтнинг негизини ташкил этди.
Р.Вирховнинг яна бир буюк хизматларидан шуки, у Т.Шванн ва М.Шлейден 
фикрларига қарама-қарши ўлароқ, ҳужайралар қандайдир бир структурасиз 
тирик тузилмадан (цитобластемадан) эмас, балки фақат олдиндан мавжуд 
бўлган ҳужайралардан ҳосил бўлади деган фикрни олдинга сурди. Унинг 
«
omnis cellula е cellula
» , яъни, ҳар бир «
ҳужайра ҳужайрадан
» деган 
ибораси биологиянинг кейинги ривожланишига туртки бўлди. Ҳозирги 
вақтда ҳужайралар мавжуд ҳужайранинг бўлиниши натижасида ҳосил 
бўлади, деган хулоса биологиянинг асосий хулосаларидан бири 
ҳисобланади. Р.Вирховнинг 
ҳужайрадан ташқарида ҳаѐт йўқ
деган 
ибораси ҳозирги кунгача ўз қадрини йўқотмаган. 
Ҳужайра назариясиниг асосий қоидалари қуйидагилардан иборатдир: 
1. Ҳужайра тирик мавжудотнинг энг кичик бирлигидир.
Ўзини 
қайтадан тиклаш (репродукция), энергиядан фойдаланиш ва уни 
трансформация қилиш, метаболизм, сезгирлик ва ўзгарувчанлик, шароитга 
мослашиш – буларнинг бари тириклик белгиларидир. Ушбу белгиларни илк 
бор фақатгина ҳужайрада кўриш мумкин. Айнан ҳужайрагина тирикликнинг 
барча хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган энг кичик бирликдир. 
Ҳужайранинг алоҳида ажратилган қисмлари (компонентлари) эса, масалан, 
ядро ѐки органеллалар, ушбу хусусиятларни намоѐн этишга ожизлар. 

---

33 
Ҳужайрадан ажратилгандан сўнг улар ўз-ўзини сақлаб қолиш ва янгидан 
ҳосил бўлиш хусусиятларини йўқотадилар. Бундан фарқли ўлароқ кўпгина 
ҳужайралар, ҳатто кўп ҳужайрали организмдан ажратиб олинган бўлсада, 
тегишли муҳитда ўзида модда алмашинуви, репродукция каби бир қатор 
тириклик белгиларини сақлаб қоладилар.