Choriyev Anvar

Asar  tarkibining  tahlili. 

An’anaga  ko’ra,  tarixiy  asarlar  «Bismillohi 

Rahmonu  Rahim»  so’zidan  keyin  hamd,  tahmid  –  Allohga  hamdu  sano  bilan 

boshlanadi.  So’ngra  na’t  -  Muhammad  Payg`ambarning  ta’rifi,    maqtovi  bitiladi. 

Yana  to’rt  sahobalar  –  Xalifai  Roshidin  ya’ni  to’g`ri  yo’ldan  yurgan  xalifalar  - 

Abubakr  Siddiq,  Umar,  Usmon  va  Alilarning  madhi  o’rin  oladi.  Shundan  keyin 

tarixchi  o’z  asariga  homiylik  qilgan  shaxsni  ulug`laydi.  Alohida  ibora  «Ammo 

ba’d»  so’zidan so’ng muallif o’zi va yozmoqchi bo’lgan asari to’g`risida ixcham 

ma’lumot  yoki  shu  xususida  ayrim  tafsilotlarni  zikr  etadi.  Buni  mualliflar 

muqaddima  yoki  debocha  deb  ataydilar.  Mana  shundan  so’ng  asarning  asosiy 

mazmuni  bayon  etiladi.  Tarixiy  asarlarda  asosan  ikki  uslubda  voqealar  bayon 

etiladi

2

. 

        a)  Xronologik  tartibda  ya’ni  yilma-yil.  Bu  tartibda  «Tarixi  Tabariy», 

«Mujmali Fasixiy», «Matla’ as-sa’dayn» va «Boburnoma» kabi asarlar yaratilgan.  

                                                 

1

 Axmedov B. O`zbekiston  xalqlari  tarixi  manbalari. T., 1991. 63 -68, va boshqa betlar.   

2

 Habibullayev A. Adabiy manbashunoslik va matnshunoslik, Toshkent, 2000. 37-bet 

 

---

 

27 

b)    Tarixiy  asarlarda  eng  muhim  voqealar  alohida  sarlavha    ostida  bayon 

etiladi. 

Bundan tashqari turli hududlarda yuz bergan voqealar alohida bayon etilishi 

mumkin.  Yana  ayrim  tarixiy  asarlarda  yuqoridagi  usullar  aralash  holida  ham 

kelishi mumkin.