Choriyev Anvar

Manbaning  o’rganilishi,  uning  tarixnavisligi. 

Manbaning  o’rganilishi, 

uning  tarixnavisligi  maxsus  qo’shimcha  tarixnavislik  fanida  qay  darajada 

yoritilganligini aniqlash ham muhim ahamiyatga ega. Chunki bo’lg`usi pedagoglar 

ushbu  manbalar  ustida  mustaqil  tadqiqot  olib  borishlari  uchun  ilmiy  asos 

yaratiladi.  Manbaning  o’rganilish  tarixi  maxsus  tarixnavislik  yordamchi  fanida 

tadqiq etilsa-da, manbashunoslikda ham uning to’g`risida ixcham ma’lumot berish 

zarur deb o’ylayman. 

Bunda asosan manbaning qo’lyozmalari qay darajada o’rganilgani, asarning 

asl  matni,  zamonaviy  matbaa  usulida-faksimile,  litografik  va  terma  tarzda  chop 

etilganmi,  noshir  ya’ni  nashrga  tayyorlovchi  nomi,  nashrga  yozilgan  so`z  boshi, 

---

 

28 

ilova  qilingan  izohlar  va  ko’rsatkichlar  mavjudligini  qayd  etish  maqsadga 

muvofiqdir. 

Manbaning  o’rganilishi,  tarixnavisligi  oxirida  asardagi  ma’lumotlar  qanday 

maxsus tadqiqotlarda, darslik va qo’llanmalarda yoritilganligi bayon etiladi. 

           Ayni  paytda  og`ir  va    mashaqatli    mehnatlar    evaziga    yaratilgan    har    bir 

kitobning    o`zi  shubhasiz  katta    bir    san`at    asari    edi.  Bunday    kitoblar  asosan 

shohlar,  amirlar,    xonu    sultonlar  buyurtmalari    asosida    yaratilgan    va  maxsus 

kutubxonalarda e`zozlab  saqlangan. Tarixdan  ma`lumki,  Boysunqur  Mirzoning  

o`z  shaxsiy kitobxonasi  bo`lib,  unda  nafaqat  mahalliy,  balki  butundunyodan  

keltirigan    qimmatbaho    bezaklar    tushurilgan    kitoblar    ham    saqlangan.  Yoki  

ulug`  bobokalonimiz  Amir  Temur  kutubxonasi  ham  shunday  benazir  bo`lgan. 

Bu  haqda olim  Ulug`bekning  shogirdi Ali  Qushchining  ma`lumotlari  guvohdir. 

         Kitoblar  asosan  qo`lda  ko`chirilgan. Qo`lda  ko`chirilgan  kitoblar nafaqat  

mazmunan,    balki    tashqi    ko`rinishi    va    bezagi  jihatdan    ham    kitobxonlarning  

talab-ehtiyojlari    va    didiga    javob  berishi,    odamlarda    ma`naviy    va  estetik  

dunyoqarashni    shakllantirishga    xizmat    qilishi    lozim  edi.  Hozida    O`z,FA  

Sharqshunoslik  institutida  saqlanayotgan  qirq  mingdan  ziyod  qo`lyozmalardan  

ko`pchiligi    shunday    nafis    bezaklar    bilan    bezatilganki,   ularni   haqli    ravishda  

san`at      asari    deyish    mumkin.  Ayni    paytda    fan    sohasida    bu    san`at    usullari  

qaysi  davrda  yaratilganligi  haqida  bilimlarga  ega. Binobarin  xuddi  shu  jihatlar  

asarning  yaratilgan vaqtini  oydinlashtirishga  xizmat  qiladi. 

        Bu  nafis  kitoblar    bugunda  tarixiy  manbadir.  Manbalarni  o`rganishda 

mavhumlikdan    hayotiylikka,  aniqlikka      tomon    har  bir  voqea    hodisani    churur  

mantiqiy    tahlil    qilishimiz,    xolisiylik    tamoyiliga    amal    qilishimiz    lozim. 

Umuman    ajdodlarimiz    yaratgan  fan    va    madaniyatning    qaysi    sohasini,  

tarmog`ini    ko`zdan  kechirmaylik,    ona    diyoyimiz    asrlardavomida  jahon 

svilizatsiyasining    oldingi  saflarida  joy    olganligini    guvohi    bo`lamiz.    Ulug` 

bobokalonlarimiz yaratgan tarixiy merosni o`rganish biz  yoshlar  uchun ham  qarz  

ham  farzdir. 

          

---

 

29