Cho‘l-yaylov mintaqasida ekologik monitoring. Reja

CHo‘l-yaylov mintaqasida ekologik monitoring.
Reja:

1. Cho’l mintaqasini ekologik monitoring haqida.

2.Yaylov mintaqasidagi ekologik monitoring holati.
3. Adir ekologik monitoringni ahamiyati.

O’zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi 1994 yilda 8356 ta korxonani nazorat ostiga olib, shulardan 2458 tasi me’yoridan ko‘p miqdorda turli chiqindilar bilan atrof muhitni ifloslayotganini aniqladi. Ularga to‘lovlar joriy etildi. O‘sha yilning o‘zida mamlakatning mahalliy fondlariga jami 6,917 ming so‘m kelib tushdi. Uning 3,3 mln. so‘mi tabiatni muhofaza qilish maqsadida ishlatildi. Tabiatni muhofaza qilishda iqtisodiy tadbirlarni qo‘llash samaradorligini oshirish va muntazam takomillashtirib borish amaliy ahamiyat kasb etadi. Bu borada dorivor giyohlarni yig‘ib, undan mumay daromad oluvchilarni, tog‘ yonbag‘rlaridagi va daryo yoqalaridagi daraxtlarni qirqish, qumli cho‘llardagi qora va oq saksovullar, cherkez, qandimlarni o‘tin yig‘ish maqsadida qirqish, ixota daraxtlariga zarar etkazish, nomlari “Qizil kitob”ga tushgan va soni kamayib ketayotgan hayvonlarni ov qilish, yilning ruxsat etilmagan davrlarida baliqlarni ovlash va boshqa hollarda jarima solishni kuchaytirish maqsadga muvofiqdir. SHuningdek, kelayotgan daromad tabiat posbonlari va boshqa turdagi qo‘riqchilar sonini bir necha barobar ko‘paytirish hamda ularga tegishli huquqlarni berishga imkon yaratadi.Tuproq qoplami insoniyatni oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlaydi, o’simlik dunyosi va tirik mavjudotlarning yashaydigan va rivojlanadigan makoni, qolaversa biosferaning tarkibiy qismi bo’lib hisoblanadi. Biosfera va uning tarkibiy komponentlarida tirik organizmlar, organo-mineral moddalar, makro, mezo, mikro va biofil elementlarning ekotizimda aylanishida tuproq qoplamining bevosita ishtirokini V.V.Dokuchaev, V.I.Vernadskiy, V.R.Vilyams tomonidan aniqlangan.

Tuproq murakkab tabiiy tarixiy tana bo’lib, o’zining kelib chiqishi, shakllanishi, tuzilishi, fizik-mexanik xossalari, kimyoviy tarkibi, unumdorlik darajasi bilan insoniyatning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatini belgilaydigan, eng muhimi biosferada bevosita ekologik funktsiyasi bilan ishtirok etadigan hayot manbai hisoblanadi.
Ayni paytda qishloq xo’jaligi ekinlari uchun ajratilgan maydon 22,3 million gektarni , shuning 4,2 million gektarini yoki umumiy maydonning 9,4 foizini sug’oriladigan ekinlar tashkil qiladi. Bu yerlarda yalpi qishloq xo’jaligi mahsulotining 95 foizi yetishtiriladi. O’rmonlar maydoni 1329,8 ming gektarga ko’paydi. Bunga o’rmonlarni hisobga olish tizimini aniqlash evaziga erishildi. Bunday o’rmonlar tarkibiga 2003-yildan boshlab, avval qishloq xo’jaligi ekinlari toifasiga kiritilgan ekinlar va butazor yaylovlar ham kiritildi. Sug’orish uchun yaroqli yer resurslari turli baholashlarga ko’ra 7-10 million gektarni tashkil qiladi. Ular bo’z va o’tloq yerlar (16%), o’tloq yerlar (44%), bo’z yerlar (30%), taqir-o’tloqlardan (10%) iborat.
Keyingi 6 yilda qishloq xo’jaligi ekinlari tuzilmasi deyarli o’zgargani yo’q . Unda pichanzorlar va yaylovlar katta qismni egallasa, ko’p yillik ekinlar ulushi kichik qismni tashkil etadi. Eng katta sug’oriladigan yerlar (400 ming gektardan ziyod) Qoraqalpog’iston Respublikasi va Qashqadaryo viloyatida joylashgan. Qishloq xo’jaligi ekinlari tarkibi, statistika hisobotlariga qishloq xo’jaligi ekinlarini (sabzavotlar, poliz, boshoqli, ozuqa ekinlari, ko’p yillik daraxtzorlar va boshqalar) ekish uchun foydalaniladigan tomorqa yerlar (dehqon xo’jaliklari yerlari) kiritilmaydi. Dehqon xo’jaliklari ayni paytda xo’jalik yuritishning eng samarali shakllaridan biri hisoblanadi va mamlakatda yalpi qishloq xo’jaligi mahsulotining katta qismini yetishtiradi. Keyingi o’n yilda sug’oriladigan tomorqa yerlar maydoni 20,3 ming gektarga ko’paydi.