Chizma geometriyasi va muxandislaik grafikasi

Sirtlarning karkas usulida berilishi 
Ba'zi  bir  sirtlarni  aniq  geometrik  qonuniyatlar  bilan  berib  bo'lmaydi.  Bunday 
sirtlar shu sirt ustida yotuvchi bir nechta nuqtalar yoki chiziqlar bilan beriladi.Sirtni uning 
ustidagi bir necha nuqtalar yoki chiziqlar bilan berilishi uning 
karkas usulida berilishi 
deb 
yuritiladi.  Sirt  ustida  tanlangan  chiziqlar  to'plami 
sirtning  karkaslari 
deyiladi  (6,7-
rasmlar).
 
 

---

 
6-rasm                                                                                        7-rasm
 
Aylanish sirtlari
 
 
Ta'rif.
 Biror tekis yoki fazoviy chiziqning qo'zg'almas 
to'g'ri chiziq atrofida aylanishidan hosil bo'lgan sirt aylanish 
sirti deb ataladi. 
Harakatlanuvchi chiziq sirtning 
yasovchisi, 
qo'zg'almas 
to'g'ri  chiziq  esa  uning 
aylanish  o'qi 
deyiladi.  Yasovchi  va 
aylanish o'qi aylanish sirtning aniqlovchilarini tashkil qiladi. 
8-rasmda m(m', m")  egri chiziqning  i(i', i") aylanish o'qi atrofida aylanishidan  hosil 
bo'lgan  umumiy  ko'rinishdagi  aylanish  sirti  chizmada  tasvirlangan.  Aylanish 
jarayonida yasovchining hamma nuqtalari aylanalar bo'yicha harakat qilib, bu aylanalar 
sirtning 
parallellari 
deyiladi.  Aylanish  o'qidan  o'tgan  barcha  tekisliklar 
meridian 
tekisliklari, 
ularning  aylanish  sirti  bilan  kesishish  chiziqiari esa 
sirtning  meridianlari 
deyiladi.  Frontal  meridian  tekisligi 
bosh  meridian  tekisligi 
hisoblanib,  uning  sirt  bilan 
kesishish  chizig'i 
bosh  meridian  chizig'i  yoki 
sirtning 
frontal  ocherki 
deb  ataladi. 
Meridian  kesimlari  ko'rsatilgan. Bosh meridian V ga parallel bo'lganligi uchun uning 
frontal proyeksiyasi o'zining haqiqiy kattaligiga teng bo'ladi. 
Eng kichik radiusli parallel sirtning bo'yini, eng  katta radiusli parallel esa uning 
ekvatori    deyiladi.  8-rasmdagi  aylanish  sirtida  parallellardan  n
2
  (n
2
',n
2
'')  bo’yin,  n
3
 
(n
3
',n
3
'')  esa  ekvator  chizig’i  hisoblanadi.  Parallellar  yordamida  sirt  ustida 
nuqtalaring  proyeksiyalari  topiladi.  Masalan,    aylanish  sir  tiga  tegishli  A
1
  va  A
2
 
nuqtalarning  frontal  proyeksiyalari  A
1
'  va  A
2
''nuqtalar  berilgan  bo’lsa,  ularning 
gorizontal  proyeksiyalari  n
1
-parallelning  n'
1
-gorizontal  proyeksiyasida  topiladi. 
Ekvatorda  yotuvchi  V  nuqtaning  gorizontal  V''  proyeksiyasi  berilgan.  Uning  V'' 
frontal proyeksiyasi ekvatorning n
3
'' frontal proyeksiyasida bo’ladi.