Chirchiq davlat pedagogika instituti shukurullo mardonov umida zokirova

tashkil etish shakllari
: ma’ruza 
soatlari, munozaralar, amaliy mashg‘ulotlar, seminarlar, talabalar 
konferensiyalari, davra suhbatlari, bahs-munozaralar. 
Talabalarni ma’naviy-axloqiy 
tarbiyalash usullari
: maqsadni 
aniqlash, o‘rnatish, ko‘rsatmalar, ishlashning keys usuli; motivatsiya, 
ishontirish, tushuntirish, taklif qilish, istiqbolli qarash, suhbat, 
munozara, hisobot; misol, namuna, standart; model bo‘yicha 
harakatlarni bajarish orqali bilimlarni takrorlash; harakatning o‘zaro 
bog‘liqligi (mavzu-ob’ekt); muammo qidirish, izlash, “tadqiqot”ning 
muammoli-qidiruv usuli; raqobat, jismoniy mashqlar, mashg‘ulotlar, 
pedagogik talablar; jamoatchi-lik fikri, jamoaviy ta’sir; komissiya; 
vazifa (majburiy, qiziqish bo‘yicha); tarbiyaviy vaziyatlar; pedagogik 
hamkorlik; 
pedagogik 
tadqiqotlar: 
kuzatish, 
sinov, 
so‘rov, 
tartiblashtirish, masshtablash; xulosa, umumlashtirish; boshqarish, o‘zini 
o‘zi 
boshqarish; 
introspeksiya, 
o‘ziga-o‘zi 
hisobot 
berish, 
rag‘batlantirish, baholash. Biz metodlarni tasniflashni kuzatdik: bilim 
manbasiga ko‘ra biz og‘zaki (taqdimot, aloqa, ma’lumot, hikoya, 
tushuntirish, suhbat, munozara, ma’ruza, kitob bilan ishlash) 
foydalanganmiz; 
vizual 
(rasm, 
namoyish); 
amaliy 
(mashqlar, 
laboratoriya va amaliy ishlar) [149, 250]. Biz kognitiv faoliyat 
darajalariga qarab usullarni kuzatdik: tushuntirish va illyustratsiya 
(axborot va retsept); reproduktiv (mashqlar, ko‘rsatmalarga asoslangan 
topshiriqlar - algoritmlar), dasturlashtirilgan (talabalar tomonidan 
vazifalar, harakatlar bajarish usullarini o‘qitish va o‘zlashtirish); 
muammoli (muammoning bayoni, uni o‘rganish, tushunish, dalillarga 
asoslangan hukm); qisman izlanishli yoki evristik (evristik suhbatda, 
yangi muammolar, muammolarni hal qilish uchun talabalarning ijodiy 
faoliyatini izlashda) [149, 250]. 

---

229 
Usul – “umumiy usulning bir qismi, harakat (ta’sir), aniq 
takomillashtirish, ko‘pincha tarbiya usulini takomillashtirish” [149, 
107]. 
Talabalarni ma’naviy-estetik tarbiyalash usullari: hissiy-estetik 
ta’sir ko‘rsatish; o‘qituvchi va talabalarning o‘zaro bog‘liq faoliyatining 
ta’siri; badiiy qadriyatlarni sintez qilish, tahlil qilish, taqqoslash. 
Metodlar bu usullarning tarkibiy qismlari yoki alohida jihatlari. 
Usul “faoliyatning dinamik tuzilishining tarkibiy qismi, uning natijasini 
ta’minlaydigan faoliyat usullari va uslublari to‘plamidir” [149, 419]. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalashda qo‘llaniladigan 
usul va uslublar to‘plami. Masalan: o‘quvchilar o‘quv materiallarini faol 
va ijodiy idrok etishga e’tibor qaratishganida; san’at asarlarining 
ma’naviy-estetik salohiyati aniqlanganda; ma’ruza materialini takrorlash 
yoki birlashtirish paytida (talabalarga mavzuning asosiy savollarini 
berish, ularni ma’ruza materialining qisqacha mazmuni bilan 
tanishtirish, talabalarni yangi materialni tinglashga o‘rgatish; talabalarni 
dialog va munozaraga taklif qilishda ma’ruzaning muammoli taqdimoti; 
“sintez” tizimida san’at asarlarini individual-ijodiy idrok etish - tahlil - 
sintez”; asosiy mavzular bo‘yicha ma’ruza materiallarini, asosiy 
tezislarni 
muhokama 
qilish, 
nazorat 
qilish 
orqali 
takrorlash 
(konsolidatsiya) muammolari va boshqalar. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni milliy badiiy meros asosidagi ma’naviy-
estetik tarbiyalash vositalari. Vositalar - o‘quvchilarni ma’naviy-estetik 
tarbiyalashga jalb qilishda yordamchi manbalar, bo‘lajak o‘qituvchilar 
faoliyatining o‘ziga xos turlari va shakllari, “moddiy va ma’naviy 
madaniyat ob’ektlari, ommaviy axborot vositalari - rasmlar, film 
lentalari, badiiy asarlar va boshqalar” [149, 124]. Bizning ilmiy 
amaliyotimizda: 
Kadrlar 
tayyorlash 
milliy 
dasturi, 
Sh.M. 
Mirziyoyevning nutq va ma’ruzalari; lug‘atlar, ma’lumotnomalar, 
ensiklopediyalar; psixologik-pedagogik adabiyotlar; badiiy merosga oid 
tarixiy, nazariy va badiiy tanqidiy asarlar; xalq pedagogikasi, o‘zbek 
xalq og‘zaki ijodi; Sharq she’riyati; sharq miniatyura rangtasvirining 
reproduksiyalari; Sharq Uyg‘onish davri me’morchiligi fotosuratlari; 

---

230 
ko‘rsatilgan asarlarning slaydlari, ularni idrok etish - o‘rganish; 
ajdodlarimizning milliy-badiiy merosining “abadiy qadriyatlari” 
haqidagi kompyuter materiallari. 
Bo‘lajak o‘qituvchilar uchun ma’naviy-estetik mazmundagi 
topshiriqlar, nazariy-pedagogik va amaliy, uslubiy ishlar. Bo‘lajak 
o‘qituvchilar uchun, ularni ma’naviy-estetik tarbiyalashga yordam 
beruvchi maqsadi, turi, mazmuni va hajmi jihatidan turli topshiriqlar. 
Mustaqil ravishda bajariladigan ishlar. Pedagogik fanlarni o‘rganish 
natijasida ma’ruza mavzularida, dasturlar-ning bo‘limlariga kiritilgan 
topshiriqlar. Lug‘atlar, m’lumotnomalar, tavsiya etilgan manbalar va 
kitoblar bilan mustaqil ishlashni talab qiluvchi masalalar. Uslubiy-
pedagogik, tarixshunoslik, “san’at tarixi”, badiiy-tahliliy, nazariy-
pedagogik, nazariy-amaliy va xususiy metodik ishlar, shuningdek o‘z-
o‘zini tahlil qilish, tanqid qilish va baholash (berilgan parametrlar 
bo‘yicha) asarlari ustuvor ahamiyat kasb etadi. Bular: ma’ruza 
mavzusidagi fundamental tezislar, ma’ruza materiallarini tayyorlash 
rejasi; yoshlarning ma’naviyati, ma’naviy tarbiyasi to‘g‘risida Sh.M. 
Mirziyoyevning asarlari va nutqlarini yozib olish; talabalarning 
ma’naviy tarbiyasi bo‘yicha milliy dasturdan ko‘chirmalar; Sharqning 
buyuk mutafakkirlari asarlarida ma’naviy mavzunini o‘rganish; 
ma’naviyat, ma’naviy-estetik tarbiya, ushbu tarbiya pedagogikasi 
muammolari bo‘yicha adabiyotlarni qidirish va izohlash; lug‘at va 
konseptual apparatlar, ma’naviy-estetik tarbiya toifalari ustida ishlash; 
ularni dasturlash, ularning ma’naviy-estetik tarbiya konsepsiyasini 
shakllantirish (rivojlantirish), o‘zi uchun ma’naviy-estetik fazilatlarni 
aniqlash; 
bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash 
mezonlarini o‘rganish; asarlarning vizual mohiyati tasvirini saqlab 
qolgan holda, epik, afsonaviy, ertakning qisqacha mazmuni; milliy 
badiiy qadriyatni badiiy-estetik idrok etish (uning sxemasi yoki taklif 
qilingan algoritmiga binoan); asarning ma’naviy-estetik imkoniyatlarini 
milliy-badiiy merosning “abadiy qadriyatlari” asosida ochib berish; 
yuqori ma’naviy-estetik salohiyatga ega milliy-badiiy merosga oid 
asarlarni izlash va tizimlashtirish (kelajakda pedagogik va o‘quv 

---

231 
faoliyatida foydalanish uchun); xalqimizning milliy-badiiy merosi 
haqida qiziqarli ma’lumotlarni to‘plash (ma’naviy-estetik ta’sir); o‘zbek 
xalqining badiiy madaniyatini tarixnavislik jihatdan ko‘rib chiqish 
(ma’lum davrlar); o‘quv insholari va ma’ruzalar, shuningdek talabalarni 
ma’naviy-estetik tarbiyalash bo‘yicha nazariy-pedagogik hamda uslubiy 
ishlanmalari; eng katta milliy-badiiy qadriyatlarning ma’naviy-estetik 
boyliklari to‘g‘risidagi e’lon qilingan materiallarni o‘qish va sharhlash; 
talabalar bilan birga ma’naviy-estetik tarbiya bo‘yicha eslatmalar, 
maslahatlar, tavsiyalar; albomga kiritilgan milliy-badiiy va jahon 
qadriyatlarining 
yuksak 
namunalari 
to‘plamlari. 
Bo‘lajak 
o‘qituvchilarning kelgusi o‘quv ishlarida ishlatilishi mumkin bo‘lgan 
vazifalar va topshiriqlar: o‘quvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash 
bo‘yicha umumiy, o‘ziga xos va xususiy texnologiyalari bo‘yicha 
milliy-badiiy qadriyatlar, shuningdek, kelajak avlod o‘qituvchilarining 
yosh avlod maaviy-estetik tarbiyasiga ijodiy, innovatsion yondashuvi. 
Ajdodlarimizning badiiy merosidan olingan “abadiy qadriyatlar” 
vositasida bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash ijtimoiy 
maydoni.
Bo‘lajak o‘qituvchilar o‘zlarini ma’naviy-estetik tarbiyalash 
potensialini ta’lim sotsiumida turli xil faoliyat turlarida amalga 
oshiradilar, ma’lum bir ijtimoiy (ob’ektiv) tajribaga ega bo‘ladilar va 
shu bilan kelajakdagi ijtimoiy-ma’rifiy tadbirlarga tayyorgarlik 
ko‘radilar.
Talabalarda 
qiziqish 
uyg‘otadigan faoliyat turlari 
(ma’ruzalar, dokladlar, xabarlar, o‘quv asarlari va boshqalar): o‘quv 
jarayonida, darsdan tashqari vaqtda, murabbiy soatlarida, seminarlarda, 
kollokviumlarda, hisobot yig‘ilishlarida, talabalar konferensiyalarida, 
talabalar ishlarining universitet ichidagi tanlovlarida, turli madaniy 
tadbirlarni tayyorlashda, havaskorlik tomoshalarida. Ushbu tadbirlarda 
ularning ma’naviy-estetik tarbiyasini namoyish etish va tasdiqlash, 
ijtimoiy va kommunikativ tajribani to‘plash amalga oshiriladi. Va bu 
bo‘lajak o‘qituvchini ma’naviy-estetik tarbiyalashni haqiqiy ijtimoiy 
muhitga “integratsiyalashtirish”ga yo‘naltirgan juda muhim tarbiya 
omilidir. Talabalarni ma’naviy-estetik tarbiyalash ijtimoiy ahamiyatga 
ega deb tan olingan. Bo‘lajak o‘qituvchilar ushbu tadbirda faol ishtirok 

---

232 
etadilar, o‘zlarining imkoniyat-larini har tomonlama ochib beradilar, shu 
jumladan, ma’naviy-estetik jihatlarini ham, shu tariqa pedagog kadrlar 
shaxsini rivojlantirish jarayoni sodir bo‘ladi.
Pedagogik fanlarni o‘rganish jarayonida o‘zbek xalqining badiiy 
merosi bo‘yicha bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik