Chirchiq davlat pedagogika instituti shukurullo mardonov umida zokirova

psixologik qonuniyatlar mazmunida
biz quyidagilarni ta’kid-
laymiz: natijalarning o‘zaro bog‘liqligi, bo‘lajak o‘qituvchilarning 
ma’naviy-estetik tarbiyasining samaradorligi: o‘quvchilarning ma’naviy-
estetik tarbiyaga bo‘lgan qiziqishi (kasbiy-shaxsiy), ularning yoshga 
bog‘liq qobiliyatlari, psixologik-pedagogik tayyorgarligiga; bo‘lajak 
o‘qituvchilar-ning kognitiv va intellektual-ijodiy faoliyatiga; taklif 
etilayotgan bilim, ko‘nikma hamda muayyan moyilliklarning namoyon 
bo‘lish qobiliyatiga bog‘liqdir; 
ijtimoiy qonuniyatlar mazmunida
biz quyidagilarni ko‘rsatamiz 
- 
bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik rivojlanishi va 
samaradorligi quyidagilarga bog‘liq: kursdoshlar bilan muloqotiga; 
ma’naviy-estetik 
mazmunning 
bilim 
matnlarining 
hajmi 
va 
intensivligiga; o‘quv muhitining “aql-zakovat” darajasiga; raqobatdosh 
va ma’lumotli muhitga; talabalarning obro‘si hamda pedagogik fanlar 
o‘qituvchilari bilan muloqotning sifatiga; 
tashkiliy tuzilish qonuniyatlari mazmunida
biz quyidagilarni 
ajratib ko‘rsatamiz - bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik 
tarbiyasi: yaxshi tashkil etilishi; o‘quvchilarning ma’naviy-estetik 
tarbiyaga mas’uliyatli va faol munosabatda bo‘lishga yo‘naltirilishi; 
talabalarning aqliy (intellektual-ijodiy, badiiy-ta’liliy, qadriyatlarga 
yo‘naltirilgan) faoliyatini tartibga solinishi; pedagogik jamoasi 
mehnatining tashkil etish darajasi bog‘liq.
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash omillari – 
“produktogen sabablar”i [122, 336]. “Pedagogik omil - bu boshqa 

---

222 
hodisaning harakatlantiruvchi kuchiga aylangan har qanday pedagogik 
hodisa” [122, 464]. Zamonaviy pedagogikada didaktik jarayonning 
quyidagi samarali omillari ajralib turadi: bosh, kompleks, umumiy, 
murakkab, o‘ziga xos, o‘zgaruvchan omillar [122, 337]. 
Masalan, to‘rtta bosh (umumiy) omillar: bu o‘quv materiali, 
tashkiliy va pedagogik ta’sir, talabalarning o‘qishi, vaqt. Ularning har 
birida ko‘p miqdordagi produktogen sabablar mavjud. Shu sababli, 
bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’naviy-estetik tarbiyasida, birinchi 
navbatda, zaruriy ta’lim sharoitlari, vositalari, samarali texnologiyalar, 
usullardan, ilg‘or tashkiliy shakllardan foydalanish ta’minlanadi. 
“Ta’lim omillarining didaktik jarayon samaradorligiga ta’siri” I.P. 
Podlasыy [122, 451] jadvalidan (1991) bizning iyerarxiyamizda 
(empirik tadqiqotlarimizda) eng samarali bo‘lganlarini ta’kidlaymiz: 
motivatsiya – ma’naviy-estetik tarbiyasini belgilash, unga munosabat; 
psixologik shart-sharoitlar; o‘quv mashg‘ulotining turi va tuzilishi, 
axborot-kognitiv hajmi; ma’naviy-estetik tarbiyani boshqarish, uni 
rag‘batlantirish; o‘quv vazifalarini muntazam ravishda bajarish; 
bilimlarni amalda qo‘llash; o‘quv materiallarining soni, tarkibi va 
murakkabligi; o‘quv faoliyatining usullari, vositalari, turi va xarakteri; 
bilimlarni taqdim etish shakli; milliy va umumestetik qadriyatlar vaqti 
va idrok algoritmlari; bilimlarni mustahkamlash vaqti; bilim va 
ko‘nikmalarni nazorat qilish va tekshirish; o‘zini o‘zi o‘qitish-
tarbiyalash; pedagogik munosabatlarning pedagogik pozitsiyasi va 
uslubi. 
Pedagogik jarayon (uning vazifalari, xususiyatlari, mohiyati, 
mazmuni) – pedagogik fanlarni o‘rganishda milliy-badiiy meros asosida 
bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash tizimi sifatida. 
Pedagogik jarayonning funksiyalari, xususiyatlari va mohiyati 
(bo‘lajak o‘qituvchilarning ma’nviy-estetik tarbiyasi). 
Bo‘lajak o‘qituvchilarni ma’naviy-estetik tarbiyalash jarayonining 
vazifalari: