Chirchiq davlat pedagogika instituti shukurullo mardonov umida zokirova

3.2. Al-Xorazmiyning ilmiy merosi va uning didaktik 
qarashlari 
 
Al-Xorazmiy (783-850) jahon matematika fanining buyuk
namoyandasi Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy tahminan 783 y. 
Xorazmda tug‘iladi. 
U boshlang‘ich ma’lumotni o‘z uyida otasidan olgan. Chunki 
uning otasi o‘qimishli bo‘lgan. Qadimiy diniy urf-odatlarni, erli xalq 
yozuvlarini bilgan. Diniy va ilmiy adabiyotlardan xabardor bo‘lgan. 
Shuning uchun al-Xorazmiy bolaligidayoq bu ilmiy manbalarni 
o‘rganish imkoniga ega bo‘lgan. Xorazmiy matematika bilan juda 
berilib shug‘ullangan. Shu sohaga oid barcha asarlarni qunt bilan 
o‘rgangan. U arab, fors, yunon tillarini ham o‘rganib, bu tilda yaratilgan 
asarlarni ham o‘qiy olish qobiliyatiga ega bo‘lgan. U “Al jabr va al-
muqobala” asari bilan matematika fanini rivojlantirdi hamda 
amalda qo‘llash usullarini bayon etdi. “Al-jabr” keyinchalik 
matematikaning alohida bo‘limiga aylandi va “Algebra” deb ataladigan 
bo‘ldi. 

---

57 
Xorazmiyning 
matematikaga 
oid 
ikkinchi 
kitobi 
“Hind 
arifmetikasi haqida kitob” bo‘lib, ular o‘nlik sistemasi raqamlariga 
bag‘ishlangan. 
Xorazmiy hindlarning falakiyot jadvallarini tahlil etib, “Xorazmiy 
ziji” nomi bilan mashhur astronomik jadvallar tuzdi. Shuningdek olim 
“Er sathini o‘lchash”, “Quyosh soati to‘g‘risida”, “Yaxudiylar tarixi va 
ularning bayramlarini belgilash” kabi asarlari bilan fan sohasiga juda 
katta hissa qo‘shdi. 
Bular ma’rifiy-tarbiyashunoslik jihatidan ham hozirgi kunda 
ahamiyatga molikdir. 
Al-Xorazmiy bilish nazariyasiga muhim hissa qo‘shdi. U 
birinchilardan bo‘lib, sinov-kuzatish va sinov metodlariga asos 
soldi. U birinchi marta insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni matematik 
shakllarda ifodaladi. 
Xulosa qilib aytganda, al-Xorazmiy evropa va sharqda falaqiyot va 
matematika sohasida yangi davr ochdi. Hindlarning o‘nlik raqamlari 
Xorazmiy tufayli “Arab raqamlari” nomi bilan butun dunyoga yoyildi. 
Xorazmiyning falakiyot va geodeziyaga oid kuzatishlari, geografiyaga 
oid asarlari, u chizgan er xaritasi ham sharq va g‘arb olimlari uchun 
tekshirish, kuzatish ishlarini olib borishda muhim qo‘llanma bo‘lib 
xizmat qildi. 
Xullas, al-Xorazmiy ilmiy bilim, ta’lim metodlari, ilm-fanga 
ko‘shgan hissasi bilan insonni aqliy kamolga etkazishda, ta’lim-
tarbiyada o‘z o‘rniga ega bo‘lgan buyuk allomadir.