Chirchiq davlat pedagogika instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi "tasdiqlayman"

 
Xususiy mulk huquqi subyektlari 
Yuqorida aytganimizdek, xususiy mulk huquqi fuqarolar va nodavlat yuridik shaxslar 
mulki ko`rinishida uchraydi. Fuqaro mulki xususiy mulkning o`ziga xos ko`rinishi 
bo`lib, mulkning boshqa turlari nisbatan quyidagi afzalliklarga ega:
 
1. Mulkdor har doim konkret shaxs bo`ladi;
 
2. Mulkdor mulkka nisbatan eng yaqin bo`ladi va shu sababli ham unga ta'sir 
qilishda qator ustunliklarga ega;
 
3. Binobarin, bunday mol-mulk tashmachilik, o`g`rilik, xo`jasizlikning qurboni 
bo`lish ehtimolidan uzoqdir.
 
Boshqacha aytganda, xususiy mulkning bu turini fuqarolarga yakka tartibda 
tegishli bo`lgan mol-mulk ma'nosida tushunish mumkin. Bu mulkning eng asosiy 
belgilari mol-mulkka nisbatan mulkdor yakka shaxs, ya'ni fuqaro ekanligi va u mol-
mulkka nisbatan o`z huquqlarini xususiy tarzda amalga oshirishga haqli ekanligidir. 
Xususiy tarzda amalga oshirish deyilganda, mulk sohibi bo`lgan shaxsning boshqa 
har qanday shaxslardan ruxsat olmay, o`z xohishiga ko`ra mulkiy huquqlarni e'tirof 

---

129 
etish, yollanma mehnatni qo`llash asosida foyda olish maqsadini ko`zlab ishlab 
chiqarish vositalariga, korxonalarga egalik qilish imkoniyatlariga yo`l ochdi. Ayni 
vaqtda xususiy mulk huquqini fuqarolarning o`ziga yakka tartibda tegishli mol-
mulkka nisbatan erki va irodasini amalga oshirishda mutlaq xohishni ro`yobga 
chiqarish ma'nosida tushunmaslik lozim. Xususiy mulk egasi o`z huquqlarini amalga 
oshirishda atrof-muhitga zarar yetkazmasligi va boshqa shaxslarning manfaatlarini 
buzmasligi lozim. Yuqorida ta'kidlanganidek, barcha mulk turlari ichida faqat 
fuqarolar mulkida mulkdor o`z mulkiga eng yaqin turadi. Qachonki mulkdor aniq va 
muayyan bo`lsa, o`z mol-mulkiga bevosita tez va oson ta'sir ko`rsatishga, nazorat 
qilishga imkon tug`iladi, bunday mol-mulk esa xo`jasiz qolmaydi. Aksincha, 
mulkdorning doimiy nazorati, boshqaruvi, g`amxo`rligi ostida ko`payib, rivojlanib 
boradi. Fuqarolar mulki sifatidagi bunday xususiy mulk bozor munosabatlari tizimida 
tadbirkorlik faoliyatining moddiy negizi mo`l-ko`lchilik va farovonlik manbai 
sifatida o`ziga xos mavqega ega bo`ladi. Shu bilan birga mulkdorning o`z mulkiga 
yaqin turishi, bozor iqtisodiyoti sharoitida o`zgarib turuvchi talab va taklifga tez 
moslashish imkonini beradi.
 
Fuqarolarga qarashli mol-mulk oila mulki ko`rinishida ham bo`lishi mumkin. 
Oila – kishilarni bir-birlari bilan qon-qarindoshlik yoki nikoh asosida birgalikda 
yashab, umumiy xo`jalik yurituvchi uyushmasidir. Oilaviy mulkning tarkibiga 
quyidagilar kiradi: