Chirchiq davlat pedagogika instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi "tasdiqlayman"

 
 Jamoat birlashmalarining mulki
jamoat birlashmalari, kasaba uyushmalari, 
xotin-qizlar, fahriylar, yoshlar va bolalar tashkilotlari, ijodiy uyushmalari va turli 
jamg`armalar mol-mulkidan iborat.
 
Diniy tashkilotlarning mulkida
binolar, ishlab chiqarish, ijtimoiy va hayriya 
ahamiyatiga ega bo`lgan obyektlar, o`z faoliyatini amalga oshirish uchun zarur 
bo`lgan pul mablag`lari va boshqa mol-mulklar bo`lishi mumkin. Ular o`z mol-
mulklariga amaldagi qonunlar doirasida egalik qiladi, foydalanadi va tasarruf etadi.
 
Xususiy mulk huquqi obyektlari 
O`zbekiston Respublikasi FKning 209-moddasiga asosan qonun bilan man etilgan 
ayrim ashyolardan tashqari har qanday mol-mulk xususiy mulk bo`lishi mumkin. 
Quyidagilar xususiy mulk huquqining obyektlari hisoblanadi:
 
–uy-joylar, xonadonlar, dala hovlilar, ekinlar, hayvon va parrandalar, uy-
ro`zg`or buyumlari;
 
– aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog`ozlar;
 
– ishlab chiqarish, xizmat ko`rsatish, savdo va boshqa xo`jalik faoliyati 
sohasidagi korxonalar, mulkiy komplekslar, binolar, inshootlar, uskuna, transport va 
boshqa ishlab chiqarish vositalari;
 
– ixtirolar, seleksiya yutuqlari, sanoat namunalari va intellektual faoliyatning 
(mulkning) boshqa natijalari;
 
– iste'mol qilishga va ishlab chiqarishga mo`ljallangan har qanday boshqa mol-
mulk qonunlarga muvofiq xususiy mulk bo`lishi mumkin, ayrim mol-mulk turlari 
bundan mustasno.
 
Yuqoridagi obyektlar xususiy mulk huquqi asosida fuqarolarga ham, yuridik 
shaxslarga ham tegishli bo`lishi mumkin. Korxona mol-mulk majmuidan iborat 
bo`lib, tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning zarur va muhim shartlaridan 
biridir. Tadbirkorlik faoliyati yuridik shaxslar, fuqarolar yoki fuqaro tomonidan o`z 
tavakkalchiliklari va mulkiy javobgarliklari asosida daromad (foyda) olish maqsadida 
qonunlar doirasida amalga oshiriladign tashabbuskor xo`jalik faoliyatidir. 
Faoliyatga yollanma mehnatni jalb qilgan holda ish olib borayotgan xususiy 
tadbirkor yuridik shaxs hisoblanib, uning korxonasi tegishli tartibda davlat 
ro`yxatidan o`tkazilishi shart. 
Yollanma mehnat jalb qilmay yakka tartibda tadbirkorlik faoliyatini amalga 
oshirayotgan shaxs yuridik shaxsni tashkil qilmay ish olib borishi mumkin. 

---

134 
Xususiy tadbirkorlik mol-mulki davlat, kooperativ yoki boshqa korxonalarning 
mulkidan yoki uning bir qismini harid qilishdan yoki ijaradagi mulkini sotib olishdan 
hamda qonunda nazarda tutilgan boshqa asoslardan vujudga keladi. 
Qonun bo`yicha fuqaro yoki yuridik shaxs sotib olishi, foydalanishi va hadya 
qilishi mumkin bo`lgan har qanday narsa xususiy mulk obyekti bo`lishi mumkin. 
Xususiy mulk o`zining huquqiy rejimiga ko`ra fuqarolik erkin muomalasidagi 
xususiy mulk va fuqarolik muomalasida harakati cheklangan xususiy mulkka 
bo`linadi. 
Fuqarolik muomalasida harakati cheklangan mol-mulk obyektlarini erkin 
ravishda sotish va sotib olish mumkin emas. Bunday obyektlarning fuqarolik 
muomalasidagi harakati davlatning maxsus vakolatli organlari tomonidan belgilangan 
tartibda amalga oshiriladi. Yer xususiy mulk sifatida o`ziga xos xususiyatlarga ega. 
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 21 yanvardagi farmoni
8
ga asosan 
savdo obyektlari joylashgan yer uchastkalari xususiy mulk sifatida sotilishiga ruxsat 
beriladi. Bunday sotish tanlov yoki kim oshdi savdolari asosida amalga oshiriladi. 
Turar joy yoki ma'muriy binolar joylashgan yer uchastkalari xususiy mulk qilib 
sotilmaydi. 
Tegishli qonun hujjatlarida fuqarolarning mulki bo`la olmaydigan mol-mulk 
ko`rsatib o`tilgan. Bunga asosan quyidagilar fuqarolarga tegishli mulk bo`la olmaydi: 
–qurol-yarog`, shu jumladan, o`q otar qurol (silliq stvolli ov miltiqlari, sport 
qurollari, shuningdek mukofotga berilib belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tkazilgan 
qurollardan tashqari), armiya o`q dorilari va harbiy texnikasi; 
–portlovchi moddalar va materiallar, asboblar va qurilmalar; 
–giyohvandlik moddalari, psixotrop, zaharli moddalar, qattiq ta'sir etuvchi, 
zaharlovchi moddalar; 
–maxsus ta'qiqlab qo`yilgan boshqa mol-mulklar
9
. 
Agar fuqaro ixtiyorida bunday mol-mulk insofli va qonuniy asoslarda paydo 
bo`lsa (meros tariqasida o`tish va h.k.), u buni o`zidan begonalashtirishi lozim. Agar 
bunday mol-mulk g`ayriqonuniy va noinsoflik asosida olinsa yoki hosil qilinsa, 
davlat foydasiga musodara etilishi lozim. 
Yuqoridagi obyektlar qonunda belgilangan tartibda va asoslarda yuridik shaxslar 
mol-mulki tarkibiga kirishi istisno etilmaydi.