Chiqarish markazi

 
15. MIKROO‘G‘ITLAR BILAN TAJRIBALAR QO‘YISH VA O‘TKAZISH 
HUSUSIYATLARI 
 
Mikroo„g„itlar  bilan  o„tkaziladigan  quyidagilarni  bajarish  shart: 
1)tuproqlarda  mikroelementlarning  o„zlashtiriladigan  turi  aniqlanishi;  2)  faqat 
muayyan  tuproq  tipi  uchungina  mikroelementlar  samaradorligini  o„rganish;  3) 
mikroelementlarning  o„zlashtiriluvchi  turi  va  masaradorligi  orasidagi  korrelyativ 
bog„liqlikni belgilash. 
 
Mikroo„g„itlar  bilan  o„tkaziladigan  tajribalarda  dala  tajribalariga 
qo„yiladigan barcha uslubiy talablarga amal qilish kerak.  
 
Tarkibida  mikroelementlar  bo„lgan  sanoat  chiqindilari,  helatlar  va  boshqa 
o„g„itlovchi  moddalarni  mikroo„g„itlar  sifatida  o„rganishda  asosiy  nazorat 
variantidan  tashqari  tehnik  tuzlarga  tegishli  nazorat  kiritish  zarur.  G„o„za  va 
boshqa  ziroatlarda  mikroelementlar  samaradorligini  o„rganish  natijalariga  ko„ra, 
ular  faqat  ishlatilgan  yildagina  emas,  balki  2-4  yil  davomida  so„nggi  ta‟sirini 
namoyon qiladi. SHu sababli mikroo„g„itlar o„rganilayotgan tajribalar variantlariga 
ularning  keyingi  ta‟sirini  o„rganish;  mikroo„g„itlarni  zahira  uchun  solish  kabi 
variantlar qo„shishni ko„zda tutish kerak. 
 
Tajriba qo„yishdan avval paykalning haydov qatlamidan 20 nuqtadan aralash 
namunalar  olinadi.  Ularda  azot,  fosfor  va  kaliyning  harakatchan  birikmalaridan 
tashqari o„rganiladigan mikroelemenlarni o„zlashtiruvchi birikmalar tahlil qilinadi. 
Paykal  tuproq  unumdorligining  bir  hilligi  aniqlanganidan  so„ng,  keskin  farqlar 
yo„qligiga ishonch hosil qilingach, tajribani joylashtirish mumkin. 

---

77 
 
 
Mikroelementlarning  maqbul  me‟yorlari  samaradorligi  o„rganilganda 
variantlar 200-250 m
2
 takrorlanish 4 karra bo„lishi kerak. Variantlar maydoni 100-
150  m
2
  gacha  qisqartirilganda  takrorlanganligi  6-8  martagacha  etkaziladi.  Yangi 
mikroo„g„itlar turi, me‟yorlari o„rganilganda variantlar o„lchami 50-100 m
2
 8 karra 
takrorlanishda bo„lgani ma‟qul. 
 
Shu  bilan  birga  o„simliklarning  o„sishi  va  rivojlanish  sur‟ati, 
mikroelementlarning  vaqt  davomida  va  tuproq  qatlamlari  bo„yicha  migrachiya 
o„rganilayotgan  mahsus,  ko„p  marta  tuproq  va  o„simlik  namunalari  olish  zarur 
bo„lgan tajribalarda kichik variantli tajribalar qo„yish nojoizdir. 
 
Tajriba  variantlari  va  takrorlanishlari  bir  yarusga  joylatirilsa,  dala  ishlarini 
mehanizatsiyalashtirish  va  pahtani  mashinada  terish  imkoni  yaratiladi.  Ishlab 
chiqarish tajribalarini bir yarusda joylashtirish shart. 
 
Mikroelementlar  samaradorligi  o„rganilishda  ular  chigitlarni  ivitishda  yoki 
ularning  ustiga  purkashda,  tuproqqa  solishda  va  g„o„zani  ular  eritmasi  bilan 
purkashda  ishlatilishi  mumkin. Chigitlarni  namlash  (ivitish) va  mikroelementlarni 
tuproqqa  kuzgi  shudgordan  avval,  ekish  oldidan  va  amal  davrida  oziqlantirishda 
solish katta qiziqish uyg„otadi. 
 
Mikroelementlar  kuzgi  shudgordan  avval  solishda  ularning  me‟yorlari 
oshirilishi zarur, chunki qishki yog„ingarchilik bilan tuproqdan yuvilib va turoqqa 
birikib ketishi mumkin. Shu munosabat bilan va g„o„zaning biologik hususiyatlari 
hisobga  olinib,  mikroelementlar  ekish  oldidan  va  oziqlantirishlarda  keng 
qo„llanilmoqda. 
 
Mikroelementlar  samaradorligi,  ularni  solish  me‟yori,  muddati  va  sepish 
usullari  o„rganilganda  (chiqindilar,  helatlar  va  b.qlar  bilan  mahsus  tajribalardan 
tashqari)  quyidagi  tehnik  tuzlar  ishlatiladi:  V-N
3
VO
3
;  Zn-ZnSO
4
*7H
2
O;  Cu-
CuSO
4
*5H
2
O; Mn-MnSO
4
*5H
2
O; Mo-(NH
4
)
2
MoO
4
; Co-CoSO
4
*7H
2
O. 
 
Mikroo„g„itlar  me‟yori  hisoblanganda  tuzlar  konsentratsiyasi  emas,  balki 
ta‟sir  etuvchi  mikroelement  ko„rsatiladi.  Tuzlar  konsentratsiyasi  esa  chigit 
ivitilganda hisobga olinadi.  
 
Tukli  chigitlar  ekishdan  oldin  quyidagi  tuzlarning  qayd  etilgan  foizidagi 
konsentratsiyasi bilan namlanadi: bo„r  – 0,02-0,05 %; marganets – 0,05 %; ruh – 
0,03-0,04 %; mis  – 0,02-0,03 %; molibde – 0,01-0,005 % va kobalt  – 0,01-0,016 
%. Namlash davomiyligi 12 soat, chigit va eritma (suv) nisbati 2:1. 
 
G„o„zaga  beriladigan  mikroelementlar  me‟yori  sepish  muddati,  tuproq 
ularning  o„zlashtiruvchi  shakli  bilan  ta‟minlanganligiga  bog„liq.  Mikroelementlar 
me‟yorlarini  o„rganish  uchun  ularning  bir-biridan  keskin  farqlanuvchi  3-4  ta 
me‟yori  olinishi zarur. Mikroelementlarning maqbul me‟yorlari turli tuproq-iqlim 
sharoitida  o„rganilayotganda  ekish  oldidan  va  ozuqlantirishlarda  gektariga:  bo„r 
uchun 1,0-1,5 kg,  ruh uchun 2-4 kg, mis uchun 1-3 kg, maganets  uchun 4-10  kg, 
molibden uchun 0,5-1,0 kg va kobalt uchun 0,3-0,5 kg/ga.  
 
Mikroo„g„itlar  bilan  o„tkaziladigan  tajribalarning  to„g„ri  qo„yilish  sharti  – 
ularni  aniq  me‟yorlash  va  variant  bo„yicha  tekis  taqsimlashdir.  Mikroo„g„itlar 
asosiy o„g„itlar bilan birga traktorga o„rnatilgan kultivator-o„g„itlagich yordamida 
sepilishi  kerak.  Bunda  o„g„itlagichni  zarur  me‟yorga  sozlash  uchun  hisoblangan 
ma‟lumotlardan foydalanilishi zarur.  

---

78 
 
 
Kichik maydonli tajribalarda mikroo„g„itlarni qo„lda sepish mumkin. Lekin 
bunda  ularni  aniq  me‟yorlash  va  bir  tekis  taqsimlashga  e‟tibor  berish  zarur.  Bu 
turdagi  tajribalarda  mikroo„g„itlar  tuproq  bilan  aralashtirilib  sepiladi. 
Mikroelementlar  ekishgacha  berilganda  ularni  bir  tekis  taqsimlash  maqsadida 
variant ayrim qismlarga bo„linib, aniq hisoblangan o„g„itlar sochiladi; amal davrida 
berilganda esa, variantga hisoblangan me‟yor qatorlar soniga taqsimlanib solinadi. 
Shu bois har bir variant uchun zarur modda tortilib, qopchalarga solinadi-da, ustiga 
mikroelement  nomi,  miqdori,  variant  tartib  raqam  yozib  qo„yiladi  va  ular  tajriba 
tizimi asosida qo„llaniladi.  
 
Mikroo„g„itlar  me‟yorini  tajriba  tizimiga  binoan  variant  maydoniga 
hisoblashda  gektarga  mo„ljallangan  miqdorga  va  tehnik  tuzlardagi  modda 
miqdoriga  asoslanadi:  bo„r  kislotada  (N
3
VO
3
)-17,5  %  V;  maganets  sulfatida 
(MnSO
4
*5H
2
O)-22,8 % Mn; ammoniy molibdatda ((NH
4
)
2
MoO
4
)-49,0 % Mo; ruh 
sulfatida  (ZnSO
4
*7H
2
O)-22,0  %  Zn;  mis  sulfatida  (CuSO
4
*5H
2
O)-25,5  %  Cu; 
kobalt sulfatida (CoSO
4
*7H
2
O)-21,0 % So.  
 
Misol: 1,0 kg bo„rni (hisob elementi bo„yicha yuritiladi, ya‟ni ta‟sir etuvchi 
modda).  1  gektarga  sepish  kerak.  Agar  bo„r  kislotasida  17,5  %  bo„r  bor  bo„lsa, 
undan 1 gektarga qancha sepish kerak? Hisob uchun ushbu proporsiya tuziladi: 
 
100-17,5 
 
 
 
h-100h1,0/17,5=5,7 kg gekrarga to„g„ri kelsa, maydoni 200 m
2
  
 
H-1,0 
bo„lgan variantga 
 
10000-5,7 
 
 
 
 
h=200h5,7/10000=0,114 kg zarur ekan.  
 
200-h 
 
Mikroo„g„itlar  bilan  o„tkaziladigan  tajribadarda  g„o„zani  parvarishlash, 
hisob-kitoblar  va  fenologik  kuzatuvlar,  tuproq  va  o„simliklardan  namunalar  olish 
dala tajribalari yuritishning O„zPITI da qabul qilingan uslubi asosida bajariladi. 
 
Asosan  mikroelementlar  tuproqdagi  quyidagi  miqdorlarida  samara  beradi: 
bo„r-1mg/ga dan kam (qaynatilgan suvli eritmada), marganets-100mg/ga, ruh-1,5-2 
mg/ga,  mis-0,5mg/ga  va  kobalt  0,2  mg/ga  dan  kam  bo„lganda  (rN  3,5  bo„lganda 
natriy  atsetat  eritmasida),  molibden  0,15  mg/kg  dan  kam  bo„lganda  (oksalatli 
eritma). Mikroo„g„itlar bilan tajriba o„tkazish uchun tanlangan paykallar bo„yicha 
asosiy  agrokimyoviy  tavsifnomadagidan  tashqari  ularning  o„rganilayotgan 
mikroelementlar o„zlashtiriladigan turlari tahlil qilinadi. Mikroelementlar miqdori 
yuqorida  qayd  etilganlardan  kamroq  bo„lganda  tajribani  o„tkazish  maqsadga 
muvofiqdir. 
 
O„simliklar  (g„o„za)ni  o„g„itlash  bo„yicha  o„tkaziladigan  vegetatsion