23.1.2.-jadval
Olingan hosil haqidagi ma’lumotlarga bo‘laklab ishlov berish usuli
Takrorlanishl
ar
Takrorlanishlar
bo„yicha hosil, s/ga
O„rtacha
ko„rsatkichdan og„ishi
Og„ishlar
kvadratlari
I-variant
I
29,9
-5,0
25,00
II
35,8
+0,9
0,81
III
37,2
+2,3
5,29
IV
36,5
+1,6
2,56
M
1
=34,9
+4,8
-5,0
∑v
2
=33,66
2-variant
I
42,1
-0,8
0,64
II
43,6
+0,7
0,49
III
41,5
-1,4
1,95
IV
44,2
+1,3
1,69
M2=42,9
+2,0
-2,2
∑v
2
=4,78
132
O„rganilayotgan qatorga ishonchsiz sananlar ta‟llukligi tajribalar barcha
sanalar jamlamasi uchun ishonchlilik oraligi hisoblanib, va h+2S chegarasida H
ishonchsizlik sanasini topish etimoligini (ko„namunalarni kuzatish uchun
ehtimollik darajasi 95%) yoki H±3S hosil, s-asosiy yoki standart kvadratli og„ish.
Agar Hning ko„rsatkichi uchlangan standart og„ish chegarasidan chiqib
ketsa, ya‟ni H
1
3Ѕ 1% li muhimlilik darajasida bo„lsa, sana yaroqsiz deb topiladi.
Shovene formulasi bo„yicha (P.N.Konstantinov, 1952, s. 164) sana (variant), agar
u H±3Ѕning chegarasidan tashqarida bo„lsa, tashlanadi.
Oz namunalar uchun (n<30) tekshirish χ±tЅ ga nisbatan o„tkaziladi. t ning
qiymati 23.6.4.-jadvaldan qabul qilingan muhimlik darajasi va erkin daraja soni (n-
I)uchun olinadi, standart og„ish esa haqiqiy sanalar bo„yicha hisoblanadi. Bizning
misolda δ=2,13 t me‟zoni (kriteriysi) 1% li muhimlik darajasida erkin darajalar
soni 15 bo„lganda (23.6.4-jadval) 2,95 ga to„g„ri keladi. Demak,
M±tЅ=39,1±2,15·2,95=39,1±6,34=32,76±45,44
Shu muhimlik darajasida 5% lidagi kabi 29,9 sanasi mumkin bo„lgan
chegaradan chiqib ketadi. Shuning uchun chiqarib tashlanadi va tajribaning
yakuniy gatijalari oligan hosil haqidagi ma‟lumotlardan ular umumlashtirilgan usul
bilan ishlangan, 29,9 sanasi yaroqsiz deb chiqarilgandan keyin foydalaniladi.
Endi ikkinchi variantda olinagn hosil haqidagi ma‟lumotlariga bo„laklangan
usul bilan ishlov beramiz (22.2.2.-jadval). δ=1,26 s; m
2
=0,63 s; m
2
%=1,5% ni
olamiz. Ko„rinib turibdiki, bu variantning aniqligi ancha yuqori.
Ikki o„rtacha arifmetik ko„rsatkich hatosining farqi (M va M
2
) bu misolda
o„rtacha hatolar bilan quyidagicha bo„ladi:
m
farq
,
ikkita o„rtacha arifmetik ko„rsatkich
farqining ishonchliligi esa:
t yoki
bo„ldi.
Shu usul bilan ishlovni yana davom ettirish mumkin. Lekin
umumlashtirilgan usulda bundan naf yo„q.
Ma‟lumotlarga umumlashtirilgan usul bilan ishlov berish
Tajriba uchun o„rtacha ko„rsatkichlar hatosi birdaniga hisoblanadi. Shuning
uchun m
1
=m
2
, o„rtacha ko„rsatkichlar hatosining farqi tajriba hatosi bo„lib qoladi.
Demak,
Hisoblangan hato (butun tajriba uchun yahlit) tajribaning juftlik, o„zaro
qiyoslanadigan turli variantlari farqi ishonchliligini aniqlashda ishlatiladi.
133
Shu maqsadga har bir variant uchun uning o„rtacha ko„rsatkichi, variant
o„rtacha ko„rsatkichidan har bir variant uchun ba‟zi aniqlanishlarga og„ish topiladi,
og„ishlar kvadratga ko„tariladi. Har bir variant uchun og„ishlar kvadratlari
yig„indisi aniqlanib, alohida aniqlanishlar, ular o„rtachasidan barcha kvadratlar
og„ishlarining umumiy yig„indisi hisoblanadi ∑(∑v
2
).
Bu tajriba aniqligini bildiradi. Bu holda asossiy og„ish
ga teng bo„ladi.
Bu formulalarning qo„llanilishi qyidagilarga asaslangan: erkin darajalar soni
ko„rsatkichlar soning birga kamaytirilganiga tengdir (nℓ). Varaintlar soni ℓ,
takrorlanishlarniki esa n bo„lsa, ℓ (nℓ) erkin darajalarni olamiz yoki ℓ (n1) ℓ
n
ℓ·ℓ
n
ni
Nga almashtirib, N-ℓni topamiz.
O„rtacha arifmetik ko„rsatkichlar hatosi quyidagi formula bo„yicha
aniqlanadi:
Tajriba natijalariga umumlashtirilgan usulda ishlov berishda barcha
variantlar uchun o„rtacha ko„rsatkichlar hatosi bir hil bo„ladi. Demak, tajriba hatosi
yoki o„rtacha ko„rsatkichlar m
D
farqi 1,41 m ga teng.
Yuqorida keltirilgan ikki variant ma‟lumotlariga umumlashtirilgan ishlov
usulini qo„llaymiz (23.1.3-jadval).
Do'stlaringiz bilan baham: |