16.1.-chizma. Turli sug„orish tartibida o„g„itlar me‟yorlari o„rganilayotganda
variantlarning joylashtirilishi.
65-65-
60%
70-70-
65%
75-75-
60%
65-65-
60%
70-70-
65%
75-75-
60%
65-65-
60%
70-70-
65%
75-75-
60%
65-65-
60%
70-70-
65%
75-75-
60%
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
T
o
sh
k
en
t-
1
An
d
ijo
n
-2
T
o
sh
k
en
t-
6
I-Takrorlanish
II-Takrorlanish
III-Takrorlanish
IV-Takrorlanish
162.2.-chizma. G„o„zaning yangi itiqbolli navlari turli sug„orish tartiblarida o„rganilganda
variantlarning joylashtirilishi.
Takrorlanish va variantlarning joylashishi. Sug„orish bo„yicha tajribalarda
variantlar takrorlanishi 4 karralidir. Ishlab chiqarish tajribalari takrorlanishi 2
karrali bo„lib, tajribalar 2-3 paykalda o„tkaziladi.
Qator oraliriga ishlov berishni menizatsiyalash va hosilni yig„ishni
qulaylashtirish uchun variantlar bir yarusda joylashtirilishi zarur. Ayniqsa, ishlab
chiqarish tajribalarida variantlarning bir necha yarusda joylashishi mashinalar
qaytarilishida o„simliklarni bosib, yanchib o„tishiga, natijada hosil kamayishiga
olib keladi.
Sug‘orish bilan o‘tkaziladigan tajribalarda bir yo‘la bajariladigan
agrotehnik tadbirlarni hisobga olish. Sug„orish bilan o„tkaziladigan tajribalarda
83
sug„orish suvlari soni, ularning muddatlari, amal suvi mavsumiy sug„orish
me‟yorlari bo„yicha farqlanuvchi variantlar bo„lishi mumkin. Bu holda g„o„zani
parvarishlashda bajariladigan agrotehnik tadbirlarning amalga oshirilishiga alohida
e‟tibor berish va ularni sug„orish bilan birga olib borilishi zarur.
Har bir variantda o„simliklarning maqbul o„sishi, rivojlanishi va hosil
to„plashi uchun sharoit yaratishi kerak.
Sug‘orishni qator oralariga ishlov bilan birga o‘tkazish. Tuproqni g„ovak
holda va begona o„tlardan toza tutish unda namlik saqlanishi va suvdan tejamli
foydalanilishini ta‟minlaydi. Bunga qator oralariga ishlov berish va chopiq qilish
bilan erishiladi.
Qator oralariga birinchi ishlov berish nihollar ko„ringach, sug„orish
boshlanguncha barcha variantlar o„tkaziladi.
Ikkinchi va undan keyin ishlovlar tuproq obi-tobiga kelganda har variantda
alohida bajariladi. Qancha suv berilsa, kultivatsiyalar ham shuncha o„tkaziladi.
Chopiqlar soni va muddatlari barcha variantlar uchun bir hil bo„ladi.
Sug‘orishni o‘g‘itlash bilan qo‘shib o‘tkazish. Pahta hosili va uning
shakllanishi sur‟atlariga o„g„itlar va ularni solish muddatlari sezilarli ta‟sir etadi.
SHuning uchun sug„orish bo„yicha tajribalarda o„g„itlar barcha variantlarda bir
muddatda solinishi kerak.
O„g„itlar sug„orish tartibi bilan majmui o„rganilgandan tajribalarda o„g„itli
variantlar sug„oriladigan variantlar ustiga tushishi, ya‟ni sug„oriladigan variant o„z
ichiga bir necha o„g„itlar bo„yicha variantlarni olishi kerak. Bu sug„orish va undan
keyingi ishlovlarni osonlashtirish uchun qilinadi.
O„g„itlarning umumiy me‟yori mo„ljallangan hosiliga qarab hisoblanadi.
Oziqa moddalar nisbati mavjud yo„riqnomalar asosida belgilanadi.
G‘o‘zani sug‘orish muddatlari. Sug„orish tartibi va suv qo„yish tehnikasini
ishlab chiqish uchun sug„orish soni va muddatlari har variant uchun o„simliklar
talabi asosida belgilanishi kerak.
Ko„p yillik tadqiqotlar natijasida o„simliklar suvga bo„lgan talabini
belgilaydigan tuproq namligi, bargning so„rish kuchi, o„simlik shirasining
konsentratsiyasi, o„simliklar rivojlanishining tashqi belgilari va b.q. ko„rsatkichlar
ishlab chiqilgan.
Bu ko„rsatkichlardan tuproq-iqlim zahob sho„rlanganligi va joylashish
chuqurligi turlicha sharoitlarda g„o„zaning maqbul sug„orish tartiblarini,
navlarning sug„orish tartibini, shuningdek, sug„orish tartiblarini o„g„itlash bilan
birgalikda, tup qalinligi va boshqa omillarni o„rganishda foydalaniladi. Ular
g„o„zaning yuqori hosil berish bo„yicha potensional imkoniyatlarini, shuningdek,
amal davridagi turli pallalarda o„simliklarning suv tanqisligiga munosabati
namoyon etilishiga va suv tanqisligida hosil yo„qotilishining oldini olish choralari
ishlab chiqilishga imkon beradi.
G‘o‘zani tuproq namligi bo‘yicha sug‘orish. G„o„zaning sug„orish
muddatini tuproq namligi bo„yicha belgilash eng ishonchli uslublaridan
hisoblanadi.
84
Pahtadan yuqori hosil olish uchun tuproqda o„simlik o„zlashtira oladigan
doimiy namlik bo„lishi kerak va unda maqbul namlik darajasi ta‟minlanishi zarur.
Ammo tuproqdagi namlik hamma vaqt ham o„simliklar o„zlashtira oladigan
holatda bo„lmaydi. Masalan, bir hil namlikda (12%) qumuq tuproqdagi o„simlikda
namlik tanqisligi seziladi, qumloq tuproqda esa, shu namlik o„simlik uchun maqbul
ko„rsatkichga yaqin bo„ladi.
Shuning uchun tuproq namligi o„simlik o„lashtira olishini ko„rsatuvchi
nisbiy qiymatlarida ifodalanadi. Bunday birlik cheklangan dala nam sig„imi
(CHDNS)ga nisbatan foizlarda hisoblangan namlikdir. CHDNS tuproq tuzilishi va
mehanik tarkibiga ko„ra, keskin o„zgaradi. Qumli tuproqlarda bu tuproq vazniga
nisbatan 10-11%, og„ir soz tuproqlarda esa, 20-27% ga teng bo„ladi. Ushbu
ko„rsatkich o„simlik o„zlashtira oladigan namlikning pastki chegarasi deb atalib,
undan kam namlikda o„simlikda suv tanqisligi alomatlari, ya‟ni o„sishdan to„htash,
hosil tugunchalarining to„kilishi, eng issiq paytda barglar turgorining yo„qolishi va
h.k. namoyon bo„ladi. Maqbul tuproq namligining pastki chegarasi hisoblangan bu
ko„rsatkich o„simlikda suvga ehtiyoji paydo bo„lganini bildiradi, sug„orish muddati
kelganidan dalolat beradi. Bu birlik CHDNSga nisbatan foizda ifodalanadi, turli
tuproqlarda har hil qiymatga ega. Masalan, g„o„za gullashigacha va gullash-hosil
tugish pallasida u 65 dan 75% gacha o„zgaradi. Faqat ko„sak ochilgan paytdagina
namlik 55-60 gacha kamaytirilishi mumkin.
Tuproq maqbul namligining pastki chegarasini turli tuproq-iqlim
sharoitlarida rivojlanish davrlariga qarab, har hil namlikni talab qiladi. Shuning
uchun har bir navga mos maqbul namlik tizimini ishlab chiqish maqsadida turli
variantlar sinab ko„riladi: CHDNSga nisbatan 65-65-60 (65%), 65-70-60 (65%),
70-70-60 (65%) va 75-75-60 (65%). Bu uch hadli tizimning birinchisi-shonlash
davrigacha namlikni, ikkinchisi-gullash-hosil tugish davridagi va uchinchisi-pahta
ochilishi davridagi namlikni ifodalaydi. Erta pishar g„o„za navlari sug„orish oldi
namlikning yuqori bo„lishini talab etadi. Shuning uchun ular tizimiga CHDNSga
nisbatan 80-80-60 (65) tizimi kiritiladi.
O„rta sho„rlangan va zahob yuza joylashgan erlarda sug„orish oldi namligi
tizimini quyidagicha bo„lishi kerak: 70-70-65%, 70-80-65%.
Zahob yuza bo„lganda namlik bo„yicha sug„orish mumkin emas, chunki u
CHDNS dan yuqoridir. G„o„za rivojlanishning ba‟zi davrlari uchun ham sug„orish
oldi namligini o„zgartirish mumkin (masalan, 70-75-60%, 75-70-60% va b.q.)
belgilangan namlikdan farq CHDNSga nisbatan 1-2% dan oshmasligi kerak.
Sug„orish me‟yori dala nam sig„imidagi namlik zahirasi bilan sug„orish
oldidan aniqlangan namlik orasidagi ayirma +10% (bug„lanishga sarf bo„lgan suv)
dan iborat bo„ladi.
Tuproq namligi bo„yicha sug„orish muddati aniqlanishida o„simlikning ildizi
tarqalgan qatlam hisobga olinadi. Zahob chuqur joylashgan erlarda birinchi suv
(shonalashgacha) muddati 0-50 sm. chuqurlikdagi tuproq namligi bo„yicha
aniqlanadi. Ikkinchi suvdan boshlab gullash davrida 0-100 sm. dagi namlik
bo„yicha beriladi va ohirgisi pahta ochilishida 0-70 sm. qatlamdagi namlik
bo„yicha aniqlanadi.
85
O„tloq tuproqlarda (zahob 1,5-2 m.) gullashgacha sug„orish muddati 0-50
sm. qatlamda, gullash boshlanishi bilan 0-70 sm. dagi tuproq namligi bo„yicha
belgilanadi.
O„tloqi va o„tloq-botqoq-tuproqlarda (zahob 1 m atrofida) amal davri
davomida 0-50 sm. tuproq qatlami namligi hisobga olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |