|
Ihota o‘rmonlari. Mavjud ihota o„rmonlari bo„yicha kuzatuvlar (2, 3, 4, 5, 6,
7 va 24 qatorli darahtzorlarda) olib boriladi. Bunda darahtlarning oralig„i va
ulardan har birining balandligi o„lchanadi, shuningdek, yoshi aniqlanadi. O„rmon
ichida har bir daraht bo„yicha shunday kuzatuvlar o„tkaziladi. Ihota o„rmondan 25,
50, 100, 150 ba‟zida (daraht qatorlari orasidagi masofaga qarab) 200 m. da sizot
sathigacha (gidromorf tuproqlarda), avtomorf tuproqlarda 150-200 sm. chuqurlikda
chuqur kovlanib, uning kesmasida genetik gorizontlar bo„yicha morfologik
tuzilishi ta‟rifi yoziladi va har bir genetik qavatdan alohida tuproq namunalari
olinib, ulardagi mehanik va agregat tarkibi, gumus, azot, fosfor va kaliyning yalpi
va harakatchan shakllari tahlil etiladi, shuningdek, tuproqdagi tuz tarkibi ham
aniqlanadi.
Kuchli shamollar esayotgan paytda ochiq joyda (ihota o„rmonlarsiz), ihota
darahtzorlari ichida, chuqurlar qazilgan nuqtalarda, er yuzasidan 15, 30, 75, 100,
150, 200 sm balandliklarda ko„l anemometri yordamida shamol tezligi o„lchanadi
va deflyasiya mahsulotlari tutiladi; shu nuqtalarda har 10 sm dan 150 sm
chuqurlikka tuproq namligi aniqlanadi; shu masofalarda g„o„zaning shamoldan
zararlanish darajasi aniqlanadi; fenologik kuzatuvlar va pahta hosilini hisoblash
ishlari bajariladi.
Qulisli ekinlar ekilib, himoya qatorlari tashkil etish. Bu maqsadda baland
poyali ziroatlar (kuzgi bug„doy, javdar, makkajo„hori, oq jo„hori va b.q.) g„o„za
dalarida bir –biridan 20-25 m. uzoqlikda ekiladi. Keyingi esa (60 sm. egat
oralig„ida ekilsa) bir seyalka o„tadigan qamrovda (2,2 m) bo„ladi. Kulis qatorlari
doimiy, kuchli esuvchi shamollar yo„nalishiga ko„ndalang barpo etiladi (7.1-
chizma).
Kulisli ekinlar ekilib, qatorlari orasidagi g„o„za va tuproqni kuzatish huddi
ihota darahtzorlaridagi kabi, o„tkaziladi. Bunda faqat masofa yaqinroq –5, 10, 15,
20 va 25 m. bo„ladi. Tuproq namunalari dalada konvert shaklida kavlangan 5 ta
chuqurdan olinib, tahlil qilinadi. Har bir kulislar aro paykaldagi pahta hosili
36
alohida-alohida hisobga olinadi har qator kulis uchun ekilgan boshqa ekinlar hosili,
poyasi, somoni ham alohida yig„iladi va hisoblanadi.
Tuproqni himoyalovchi almashlab ekishlar. Eroziyaga qarshi qo„llaniladigan
choralardan almashlab ekishni to„g„ri joylashtirish juda muhim ahamiyatga ega.
Maqsadga erishish uchun almashinadigan ekinni to„g„ri joylashtirish ham alohida
rol o„ynaydi.
Shamol ta‟siri faol bo„lgan hududlarda bajariladigan muhim dala
tajribalarida almashlab ekishga agroiqtisodiy va iqtisodiy baho berish bilan birga,
almashlangan ekinlarning tuproqni himoyalashdagi ta‟siri ham tadqiq etilishi zarur.
Tuproq himoyalovchi almashlab ekishlar tizimi 7.1-chizmada keltirilgan.asosiy
almashlab ekish ziroati-beda bo„yicha kuzatishlar ushbu kitobda keltirilgan
uslubda amalga oshiriladi. Tuproq ustida, shamol tartibi, tuproq namligi va shamol
eroziyasining salbiy oqibatlari bo„yicha tadqiqotlar «Ihota o„rmonlari», «Kulisli
himoya qatorlari» nomli uslubiyatning bo„limlari asosida o„tkaziladi.
7.1 - chizma. Tuproqni himoyalovchi almashlab ekish bo‘yicha tajriba variantlarining
joylashishi.
Kimyoviy tadbirlar. So„ngi yillarda tuproq to„zishi va o„simliklar
zararlanishiga qarshi yuqori molekulali kimyoviy preparatlar qo„llanilmoqda.
Tajribalarda bunday preparatlar ularni qo„llash qoidalariga ko„ra, «OVT-1»
purkagichi bilan sepiladi. Tajriba qo„yishdan avval tajriba dalasida 3-4 ta chuqur
kavlanib, genetik qavatlar bo„yicha marfologik tavsiflanadi. Genetik qavatlardan
olingan tuproq namunalarida mehanik va makro agregat tarkibi, gumus, azot,
fosfor, kaliyning yalpi va harakatchan shakllari tahlil qilinadi. Tajriba
boshlanishdan oldin
1
turoqdagi tuz tarkibi 3, 6, 9, 12, 15 va 18-kunlari, keyin 1-
sug„orishgacha qadar ham 10 kunda 1,5 m. chuqurlikkacha tuproq namligi
aniqlanadi. Shu kunlari tuproqning 0-1, 1-2, 2-3, 3-5, 5-10, 10-20, 20-30 sm.
chuqurliklaridan olingan namunalarida uning makrostrukturasi tahlil qilinadi, havo
va tuproq harorati o„lchanadi. Tuproq harorati 0-5 va 5- 10 sm. chuqurlikda soat 9,
14 va 21 da o„lchanadi. Har 2 kun oralatib, 90 % nihollar paydo bo„lguncha
ko„chatlar soni hisoblanadi. 0, 15, 30, 50 va 75 sm. balandlikda «chang» tutiladi,
15 sm. balanlikda shamol tezligi aniqlanadi. Sanab o„tilgan barcha kuzatuvlar va
tadqiqotlar, hamma variantlar bo„yicha 2-3 takrorlanishda bajariladi. Har galgi
kuchli shamoldan keyin g„o„zaning zararlanganlik darajasi qayd etilgan tasnif
bo„yicha aniqlanadi. Fenologik kuzatuvlar barcha variantlar bo„yicha 2
37
takrorlanishda umumqabul qilingan uslub bo„yicha o„tkaziladi, hosil variantlar
bo„yicha yoppasiga teriladi va hisoblanadi (7.2-chizma).
Do'stlaringiz bilan baham: |
