Chiqarish markazi

 
4. TUPROQQA ISHLOV BERISH BO‘YICHA DALA TAJRIBALARI 
 
Bo‘lak (variant) o‘lchami. Tuprqqa ishlov berishning turli tehnologiyalarini 
– shudgorlash, yumshatish, ularning chuqurligi, tuproqqa yuza ishlov berish yoki 
amalga  oshirilgan  tadbirlar  soni,  ekishda  qo„llaniladigan  yangi  mashinalar  va 
qurollar,  egat  oralariga  ishlov  berish,  ularning  chuqurligi,  soni  va  boshqa 
masalalarni  o„rganishda  8-12  egatli  bo„lak  (variant)larda  ishonchliroq  natijalar 
olinadi. Bunda dala tajribalari zamonaviy mashina va qurollarni ishlatish imkonini 
yaratib,  mehanizatsiyalashtirish  darajasi  bo„yicha  ishlab  chiqarish  sharoitiga 
yaqinlashadi. 
 
Bo„lak kengligini belgilashda tajribada ishlatiladigan qurol va mashinalarni 
foydali  qamrov  kengligini  hisobga  olish  kerak.  Bunda  eng  muhimi,  mashina  va 
qurollar  bo„lak  boshidan  ohirigacha  kira  olishi,  bo„lak  chegarasida  o„g„itlash 

---

22 
 
chegarasi  o„tishi,  so„qaning  ohirgi  marzasi  yoki  shudgor  marza,  kultivatorning 
chekka ishchi organi, tirmatishi va boshqa o„tishi ta‟minlanishi darkor. 
 
Mashina  va  qurollarning  foydali  qamrov  kengligi  turlicha.  Masalan,  «P-5-
35-M»  rusumli  so„qaniki  1,75  m,  qo„shqavatli  «PYA-3-35»  rusumli  so„qaniki  – 
1,05  m.  SHu  kabi  yahlit  ishlov  beruvchi  kultivatorlar,  lemehli  yoki  diskali 
lushchilniklar,  tirmalar  turlicha  foydali  qamrovga  ega.  60  sm  qator  oralig„idagi 
egatlarga chigit ekadigan 4 qatorli chigit seyalkasining foydali qamrov kengligi 2,4 
m; 90 sm li qator orasida – 3,6 sm va h.k. 
 
Bo„lak kengligi chigit seyalkasi foydali qamrovini hisobga olib belgilanadi. 
Tajribaning  har  bir  bo„lagi  (varianti)  seyalka  yahlit  sonli  kira  olishiga 
mo„ljallangan  bo„lishi  kerak.  Bu  bo„lak  (variant)lardan  olingan  natijalarni 
qiyoslash imkonini beradi.  
 
Dala tajribasida bo„lak kamida 4 egatli bo„lib, 4 qatorli seyalka bir kirishda 4 
qatorni qamraydigan kenglikda bo„lishi kerak. Bunda markazdagi ikki egat hisobli, 
ikki chetdan bittadan egat himoya qatori hisoblanadi.  
          Tuproqqa ishlov berish bo„yicha tajribalardagi bo„lak (variant) egat oralig„i 
60 va 90 sm bo„lsa, belgilangan vazifalarga qarab, 8 va 12 qatorli bo„lgani ma‟qul.  
 
Shunday qilib, variantlar kengligi quyidagi bo„lishi mumkin:  
60 sm li egat oralig‘ida  
 
2,4 m – 4 qatorli, shundan 2 tasi hisobli; 
 
4,8 m – 8 qatorli, shundan 4 tasi hisobli; 
 
7,2 m – 12 qatorli, shundan 8 tasi hisobli; 
90 smli egat oralig‘ida 
 
3,6 m – 4 qatorli, shundan 2 tasi hisobli; 
 
7,2 m – 8 qatorli, shundan 4 tasi hisobli; 
 
10,8 m – 12 qatorli, shundan 8 tasi hisobli. 
 
Haydash  chuqurligi  (40  sm  va  undan  ham  chuqurroq)  o„rganilayotgan 
tajribalarda  bo„lak  (variant)lar  chegarasidagi  notekisliklarni  tekislash  ancha 
mushkul.  Bu  ishni  osonlashtirish  uchun  bo„laklardagi  himoya  egatlari  sonini 
seyalkaning  bir  marta  yurishiga  moslab  har  tomonidan  4  tadan  qatorgacha 
ko„paytirish,  hisobli  egatlar  esa  seyalka  1  yoki  2  marta  yura  oladigan  kenglikda 
bo„lishi zarur.  
 
Bo‘laklar  uzunligi  ajratilgan  maydon  uzunligi  bilan  belgilanadi.  Turoqqa 
ishlov  berish  bo„yicha  tajribalar  uchun  maydonning  uzun  tomoni  ko„ngdalang 
yo„nalishda cho„zilgan, qisqa tomoni nishablik yo„nalishida, uzunligi 120-150-200 
m bo„lgan dalalar qulay.  
 
Bunday  maydonlarda  tajribaning  barcha  takrorlanish  va  variantlarini  bir 
qatorda  joylashtirish,  har  bir  bo„lak  qiyalik  bo„yicha  unumdorligi  turlicha 
tuproqlarni qamrab olishga erishish mumkin. Tajriba bo„laklari uzunligi sug„orish 
egatlari  uzunligi  bilan  teng  bo„ladi.  Bo„laklar  o„rtasidan  o„qariq  o„tkazishga  yo„l 
qo„yib bo„lmaydi. 
 
Bo„laklar  qator  (yarus)lar  bo„yicha  joylashtirilganda  o„qariqlar  qatorlar 
chegarasida olinadi. Buning uchun zarur maydon ajratiladi. 

---

23