25
G„allazorlarni oddiy «P-5-35 M» rusumli so„qa yoki ag„darma so„qa
yordamida shudgorlashda quyidagi shartga amal qilish zarur: yuqori qismi (0-15
sm dagi) chimqirqar bilan bug„doy ang„izi haydov qatlami tubiga tushiriladi.
Ang„izdan samarali foydalanish imkonini beradi.
Kuzgi shudgor tugallangandan keyin bevosita shudgor paytida hosil bo„lgan
marzalar va ariqlarni tekislashga kirishiladi. Bu ish bo„laklar orasidagi himoya
yo„laklarining aynan marza va ariqlar hosil bo„lgan erlarida va dalaning pastki
qismida bajariladi, bo„lakning hisobli qismida esa qilinmaydi.
Kuzda haydalgan dalani tekislash bahorda haydalgan
erdagidek tuproqning
kuchli zichlanishiga olib kelmaydi. Kuzda er tekislashda greyderlar, buldozerlar va
boshqa mehanizmlardan foydalanish mumkin. Tekislash mehanizmlar yordamida
o„tkazilganda haydov qatlami kuchli zichlashadi. Buning oldini olish uchun erlar
zudlik bilan chizellanadi.
Erta bahorgi tirmalash va tuproqqa ekish oldindan ishlov berish.
Tajriba
dala ishlarining, hususan, erta bahorgi tirmalashning o„z vaqtida o„tkazilishi
tuproqqa ekish oldindan ishlov berish sifatiga hal qiluvchi ta‟sir ko„rsatadi. Bu turli
usullar va qurollarni,
shuningdek, tuproqqa erta bahorgi va ekishdan oldingi ishlov
berish sonini o„rganishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Erta bahorgi tirmalash vaqti har bir muayyan holatda tuproq va bahorgi ob-
havo sharoitiga ko„ra belgilanadi.
Tirmalash pushtlar nami qochib, tuproq yopishmaydigan bo„lganda, traktor
o„tgach, yuza iz qoladigan,bu izni tirma yopib keta oladigan paytida o„tkaziladi.
Bunda tuproq g„ovaklashadi, mayda donador kesakli bo„ladi.
Tuproqni
obi-tobiga kelganda tirmalash, bu tadbirni iloji boricha yurishlar
sonini kamaytirgan holda amalga oshirish kerak. Tirmalash maqbul muddatda bir
yurishda bajarilgani ma‟qul. Bunda tuproq namni saqlaydi, yahshi yumshatiladi,
qatqalog„i
buziladi, natijada takroriy tirmalash bilan undagi begona o„tlar
yo„qotiladi.
Tirmalash ikki qator tirma bir-biriga tirkalgan holda o„tkaziladi. SHu bois
traktor bir o„tishda tirmalar bilan ikki iz qoldiradi.
Tuproq qatqalog„ini buzishda bir qatorli qilib tirkalgan tirmalardan
foydalaniladi. Bu, traktor o„tishini va tuproq zichlanishini kamaytiradi.
Tuproqning sifatli yumshatishiga tirma tishlari uzunligi ta‟sir qiladi.
SHo„rlanmagan erlarda tishi 10 sm. li tirmalar tuproqni yahshi yumshatadi.
Qatqaloq tishi 45sm. li tirma bilan ishlanadi. Tirma tishlari 20 sm. li bo„lsa, tuproq
ham chuqurroq yumshatiladi va uning serkesak bo„lishiga, namlikni tez
yo„qotishga olib keladi.
Tuproqning agrofizik hossalarini o‘rganish.
Shudgorlash usullari va
chuqurligi, shuningdek, kultivatsiya chuqurligi va sonini o„rganish bo„yicha
tajribalarda ishlov sifatini belgilovchi ko„rsatkich tuproqning uvoqlanish
darajasidir.
Tuproq uvoqlanishi hosil bo„ladigan tuproq donacha-fraksiyalarining foiz
nisbati bo„yicha belgilanadi.
26
Ishlov berilgandan so„ng agronomik jihatidan qimmatli fraksilar qancha ko„p
shakllansa, tuproqning uvoqlanish darajasi ham, ishlov sifati ham shunchalik
yuqori bo„ladi.
Uvoqlanish darajasi tuproq namunasini ustma-ust joylashtirish va uni
teshikchalari kattaligi 100, 50, 30, 5, 1, 0,5 va 0,25 mm bo„lgan
elaklardan
o„tkazish orqali aniqlanadi. Tuproq namunalari 5 takrorlanishda 50h50sm. li
maydonlar tuprog„ining ishlov berilgan qavatidan kavlab olinadi. Kultivatsiyadan
keyin egat oralig„idagi tuproqning uvoqlanish darajasini aniqlash uchun namunalar
yumshatish kengligi va chuqurligidan, kultivator qamrovi kengligidan egatlarda,
chunonchi, 4 qatorli variantlarda o„rtadagi 3 egatdan, 8 qatorlida o„rtadagi 3-6
egatdan olinadi.
Tuproqqa ishlov berish bo„yicha o„tkaziladigan tajribalarda 0-5, 5-10, 10-20
sm. va h.k. qatlamlardagi namlik miqdorini bilish juda muhim. Bu maqsadda
namunalar erta bahorgi tirmalash, chigit ekish
oldindan yoki ekish tugagach,
birinchi va keyingi sug„orishlardan avval olinadi.
Tuproqning hajm og„irligi va g„ovaklik ko„rsatkichlari o„tkazilgan ishlov
turlarining tuproq qavatlari zichligiga, uvoqlanishiga, g„ovakligiga ta‟sirini
ifodalovchi ko„rsatkichlardir.
Tuproq hajm og„irligi erta bahorgi tirmalashdan avval, ekishdan so„ng,
birinchi
va uchunchi suvlardan oldin, amal davri ohirida bo„lakning 5 nuqtasidan
0-10, 10-20, 20-30, 30-40 va 40-50 sm.li qatlamlarda aniqlanadi. Ayrim
tajribalarda haydov qatlami shakllanishi davomida yuz beradigan o„zgarishlarga
kuzgi shudgor, uning chuqurligi, zahira suvi yoki sho„r yuvish, kuz-qish va bahor
pallasida yoqqan yog„inlar, bahorgi ekish oldi ishlovlari va ekish, amal suvlari,
kultivatsiyalar ta‟sirini o„rganish uchun hajm og„irligini aniqlashga mo„ljallangan
ishlar ko„proq o„tkaziladi. Masalan, er haydashdan avval va keyin, zahira suvi va
sho„r yuvishdan so„ng, erta bahorgi tirmalashgacha, chigit ekilgandan keyin 1va 2
chi suvdan oldin va amal davri ohirida.
Ekishgacha yoki g„o„zaning amal davrida tuproqqa ishlov berish chuqurligi
va usullari o„rganilayotganda variantlaraor farqni aniqlash uchun muhim bo„lgan
ko„rsatkichlar quyidagilar: tuproqning suv o„tkazuvchanligi
va suvda yuvilishiga
bardoshli agregatlarning miqdorini aniqlash. Suv o„tkazuvchanlik sug„orishlar
oldindan aniqlanadi. Tuprq agregatlari tahlili bahorda, ekishdan keyin va
sug„orishlar tugagandan keyin o„tkaziladi.
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
