Chiqarish markazi

 
4. TUPROQQA ISHLOV BERISH BO‘YICHA DALA TAJRIBALARI 
Bo‘lak (variant) o‘lchami. 
Tuprqqa ishlov berishning turli tehnologiyalarini 
– shudgorlash, yumshatish, ularning chuqurligi, tuproqqa yuza ishlov berish yoki 
amalga oshirilgan tadbirlar soni, ekishda qo„llaniladigan yangi mashinalar va 
qurollar, egat oralariga ishlov berish, ularning chuqurligi, soni va boshqa 
masalalarni o„rganishda 8-12 egatli bo„lak (variant)larda ishonchliroq natijalar 
olinadi. Bunda dala tajribalari zamonaviy mashina va qurollarni ishlatish imkonini 
yaratib, mehanizatsiyalashtirish darajasi bo„yicha ishlab chiqarish sharoitiga 
yaqinlashadi. 
Bo„lak kengligini belgilashda tajribada ishlatiladigan qurol va mashinalarni 
foydali qamrov kengligini hisobga olish kerak. Bunda eng muhimi, mashina va 
qurollar bo„lak boshidan ohirigacha kira olishi, bo„lak chegarasida o„g„itlash 

---

22 
chegarasi o„tishi, so„qaning ohirgi marzasi yoki shudgor marza, kultivatorning 
chekka ishchi organi, tirmatishi va boshqa o„tishi ta‟minlanishi darkor. 
Mashina va qurollarning foydali qamrov kengligi turlicha. Masalan, «P-5-
35-M» rusumli so„qaniki 1,75 m, qo„shqavatli «PYA-3-35» rusumli so„qaniki – 
1,05 m. SHu kabi yahlit ishlov beruvchi kultivatorlar, lemehli yoki diskali 
lushchilniklar, tirmalar turlicha foydali qamrovga ega. 60 sm qator oralig„idagi 
egatlarga chigit ekadigan 4 qatorli chigit seyalkasining foydali qamrov kengligi 2,4 
m; 90 sm li qator orasida – 3,6 sm va h.k. 
Bo„lak kengligi chigit seyalkasi foydali qamrovini hisobga olib belgilanadi. 
Tajribaning har bir bo„lagi (varianti) seyalka yahlit sonli kira olishiga 
mo„ljallangan bo„lishi kerak. Bu bo„lak (variant)lardan olingan natijalarni 
qiyoslash imkonini beradi.
Dala tajribasida bo„lak kamida 4 egatli bo„lib, 4 qatorli seyalka bir kirishda 4 
qatorni qamraydigan kenglikda bo„lishi kerak. Bunda markazdagi ikki egat hisobli, 
ikki chetdan bittadan egat himoya qatori hisoblanadi.
Tuproqqa ishlov berish bo„yicha tajribalardagi bo„lak (variant) egat oralig„i 
60 va 90 sm bo„lsa, belgilangan vazifalarga qarab, 8 va 12 qatorli bo„lgani ma‟qul.
Shunday qilib, variantlar kengligi quyidagi bo„lishi mumkin:
60 sm li egat oralig‘ida
2,4 m – 4 qatorli, shundan 2 tasi hisobli; 
4,8 m – 8 qatorli, shundan 4 tasi hisobli; 
7,2 m – 12 qatorli, shundan 8 tasi hisobli; 
90 smli egat oralig‘ida 
3,6 m – 4 qatorli, shundan 2 tasi hisobli; 
7,2 m – 8 qatorli, shundan 4 tasi hisobli; 
10,8 m – 12 qatorli, shundan 8 tasi hisobli. 
Haydash chuqurligi (40 sm va undan ham chuqurroq) o„rganilayotgan 
tajribalarda bo„lak (variant)lar chegarasidagi notekisliklarni tekislash ancha 
mushkul. Bu ishni osonlashtirish uchun bo„laklardagi himoya egatlari sonini 
seyalkaning bir marta yurishiga moslab har tomonidan 4 tadan qatorgacha 
ko„paytirish, hisobli egatlar esa seyalka 1 yoki 2 marta yura oladigan kenglikda 
bo„lishi zarur.
Bo‘laklar uzunligi
ajratilgan maydon uzunligi bilan belgilanadi. Turoqqa 
ishlov berish bo„yicha tajribalar uchun maydonning uzun tomoni ko„ngdalang 
yo„nalishda cho„zilgan, qisqa tomoni nishablik yo„nalishida, uzunligi 120-150-200 
m bo„lgan dalalar qulay.
Bunday maydonlarda tajribaning barcha takrorlanish va variantlarini bir 
qatorda joylashtirish, har bir bo„lak qiyalik bo„yicha unumdorligi turlicha 
tuproqlarni qamrab olishga erishish mumkin. Tajriba bo„laklari uzunligi sug„orish 
egatlari uzunligi bilan teng bo„ladi. Bo„laklar o„rtasidan o„qariq o„tkazishga yo„l 
qo„yib bo„lmaydi. 
Bo„laklar qator (yarus)lar bo„yicha joylashtirilganda o„qariqlar qatorlar 
chegarasida olinadi. Buning uchun zarur maydon ajratiladi. 

---

23