Chet tilini o‘qitishda axborot kommunikatsion texnologiyalarning ahamiyati va o‘rni tillar kafedrasi – 2021

CHET TILINI O‘QITISHDA AXBOROT KOMMUNIKATSION 
TEXNOLOGIYALARNING AHAMIYATI VA O‘RNI
 
Tillar kafedrasi – 2021 
||245||
 
 
ijodkorning o‘zligi yaqqol namoyon bo‘lishi lozim. Shunda u yaratuvchi, ijodkor 
nomiga musharraf bo‘ladi. 
Plagiatning ko‘rinishlari. Plagiatorlik “faoliyati” tarjima adabiyotida ham uchrab 
turadi. Bir zamonlar boshqa kishilar yaratgan badiiy, ilmiy tarjimalarni sal tahrir va 
tadbil qilganday bo‘lib, o‘z nomidan chop ettirish plagiat hisoblanmaydimi? Bunga 
tarjima tarixidan ko‘plab misollar keltirish mumkin. Plagiat zamirida nima bor? 
Azaldan o‘zi loyiq bo‘lmagan “obro‘”ga erishish uchun yoki mashhurlik kasaliga 
(maniya velichiya) yo‘liqqanlar ko‘chirmachilik qiladi. Gohida esa ilojsizlikdan 
bunga qo‘l uriladi. Birinchi holat haqida ko‘p aytilgan. 
Ikkinchi holat, ayniqsa, oliy ta’lim tizimida bitiruv malakaviy ish yozish (BMI) 
va himoya qilishda bor “bo‘y-basti” bilan namoyon bo‘ladi. Talaba 70-90 betlik ishni 
(adabiyotdanmi, tildanmi yo boshqa gumanitar fanlardanmi) tayyorlashi kerak. O‘zi 
bir sahifa matn u yoqda tursin, mubolag‘a bo‘lsa ham, yozma ravishda bir jumlani 
mustaqil tuza olmaydi. Unga umrida hali biror varaq ilmiy maqola yozmagan kishi 
ham “ilmiy rahbar” bo‘lib qolishi ehtimoldan xoli emas. Nima qilsin? Talabaning 
boshqa iloji yo‘q: u yo “ish”ni biror joydan ko‘chiradi, yo unga ko‘chirib berishadi, 
yo u tayyorini sotib oladi va muqovasiga ismu sharifini katta harflar bilan yozib 
qo‘yadi. 
Aytish joizki, hozirgi globallashuv, mamlakatlararo madaniy va iqtisodiy 
integratsiya g‘oyalari olg‘a surilayotgan davrda adabiy aloqalar, madaniyatlar 
muloqoti chuqur ma’no kasb etadi. O‘zga mamlakatlar, xalqlar ilmi, san’atining 
milliy madaniyatga ta’siri bebaho, yuksak samara beradi. Bizni jahon tamadduniga 
yaqinlashtiradi. Biroq o‘zga el, o‘zga til adibining badiiy kashfiyotini yarim tarjima, 
yarim tadbil yoki talqin qilib, janrini qo‘yib, o‘z nomimdan chop ettirsam, bu ham 
plagiat bo‘lmaydimi? 
Plagiat, qaerda uchramasin — ilmdami, badiiyatdami, ta’lim tizimidami — 
yuqumli kasallikdek kishilarga ziyonyetkazadi.
7
Plagiatni oldini olish uchun biz doimo quyidagilarga amal qilishimiz lozim: 
• Ma’lum bir manbadan olingan, lekin hammaga ham ma’lum bo‘lmagan fikr, g‘oya, 
nazariya, faktlar, statistik ma’lumotlar, tasvirlarning muallifini aytib o‘tish; 
• Tsitata muallifini ko‘rsatgan holda boshqa kishining nutqini to‘liq va batartib 
keltirish 
yoki 
fikrini 
/ 
g‘oyasini 
yozma 
bayon 
etish; 
• Iboralarni ma’nosini o‘zgartirmasdan almashtirish – g‘oyaning muallifini kavs 
ichida ko‘rsatgan holda g‘oyani yoki nazariyani o‘z so‘zlari bilan bayon etish. 
7
https://uzhurriyat.uz/2019/06/19/plagiat-ko-chirmachilik-va-oqibat/.10.04.2021.10;26 

---