Chakana savdoda tovar muomalalarining hisobi va auditi

Amal  qilish  hududiga  ko’ra  savdo  faoliyati  ichki  va  tashqi  savdoga 

bo’linadi. 

Ichki  savdo  –bu  bir  mamlakat  hududi  chegarasida  amalga  oshiriladigan 

savdo faoliyati.  

Tashqi  savdo  –  bu  mamlakat  ichida  ishlab  chiqarilgan  mahalliy  tovarlarni 

boshqa  mamlakatlarga  sotish  faoliyati.  Tashqi  savdo  faoliyati,  boshqachasiga, 

eksport deb ham ataladi. 

Tovarlarni  savdo-sotig’ini  amalga  oshirish  va  unda  qo’llaniladigan  hisob-

kitoblarning  shakliga  ko’ra  savdo  ulgurji,  mayda  ulgurji  va  chakana  savdo 

turlariga bo’linadi. 

Chakana  savdo  –  savdo  sohasida  yakuniy  iste’mol  uchun,  undan  tijorat 

maqsadlarida  foydalanish  huquqisiz  aholiga  tovarlarni  donalab  yoki  ko’p 

bo’lmagan  miqdorlarda  naqd  pulga  sotishni  nazarda  tutuvchi  faoliyatni  amalga 

oshirish. Ushbu savdo faqat ichki savdo faoliyati hisoblanadi. 

                                                           

2

  Prezidentimiz  Shavkat  Mirziyoevning  Oliy  Majlisga  murojaatnomasi

 

majlisidagi  ma’ruzasi.

 

http://uza.uz/oz/documents/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-22-12-

2017 

---

8 

Xorijiy  adabiyotlarda  «chakana»  atamasi,  odatda,  xizmat  ko'rsatuvchi 

provayder  ko'p  sonli  ulgurji,  korporativ  yoki  davlat  mijozlarining  buyurtmalarini 

emas,  balki  oxirgi  foydalanuvchilari  bo'lgan  ko'p  sonli  kichik  buyurtmalarni 

to'ldirganda qo'llaniladi.

3

 

Savdo  ob’ekti  —  mulkchilik  shakllaridan,  sotuv  hajmidan,  inshootning 

o’lchamidan  va  hokazolardan  qat’i  nazar,  tovarlar  va  xizmatlarni  sotishga 

mo’ljallangan (moslashtirilgan) joy yoki inshoot. 

Chakana  savdoning  savdo  ob’ektlariga  quyidagilar  tegishlidir:  bozor, 

gipermarket,  supermarket,  savdo  markazi,  savdo  kompleksi,  universam, 

univermag,  minimarket,  oziq-ovqatlar  do’koni,  ixtisoslashtirilgan  do’konlar, 

palatkalar, lotoklar, avtodo’konlar, pavilonlar, kioskalar, laryoklar. 

Yurituvchi shaxslarning statusiga ko’ra savdo faoliyati jismoniy shaxslar va 

yuridik shaxslar tomonidan olib boriladigan savdoga bo’linadi.  

Jismoniy  shaxslar  tomonidan  olib  boriladigan  savdo  faoliyati  deganda  

yuridik  shaxs  maqomisiz  mahalliy  hokimiyatdan  ro’yxatdan  o’tgan  va  savdo 

faoliyatini  yuritish  huquqiga  ega  bo’lgan  xususiy  tadbirkorlar  tomonidan  amalga 

oshiriladigan savdo tushuniladi. Yuridik shaxslar tomonidan olib boriladigan savdo 

faoliyati deganda  yuridik shaxs sifatida mahalliy hokimiyatdan ro’yxatdan o’tgan 

va  savdo  faoliyatini  yuritish  huquqiga  ega  bo’lgan  korxonalar  tomonidan  amalga 

oshiriladigan  savdo  tushuniladi.  Bunday  korxonalar  savdo  faoliyatini  o’zlarining 

savdo  do’konlari,  shahobchalari,  bazalari,  omborlari  yoki  buyum  bozorlarida 

ajratilgan  savdo  tarmoqlari  orqali  amalga  oshiradilar.  Yuridik  shaxslar  savdoning 

barcha turlarini olib boradilar. 

Yurituvchilarning  mulkiy  shakliga  ko’ra  savdo  davlat,  nodavlat  va  aralash 

mulkdagi  korxonalar  tomonidan  olib  boriladigan  savdoga  bo’linadi.  Savdo 

faoliyati  bilan  shug’ullanuvchi  davlat  korxonalari  bo’lib  respublikamizda  hozirgi 

davrda  ixtisoslashgan  «Mudofaa  savdo»  tizimi  tasarrufidagi  korxonalar 

hisoblanadi.  

                                                           

3

Times New Roman. 

www.sciencedirect.com

  

Cartwright, M., "Trade in the Phoenician 

World," Ancient History Encyclopedia, 1 April 2016

 

---

9 

Savdo  faoliyati  bilan  shug’ullanuvchi  nodavlat  va  aralash  mulkdagi 

korxonalar  bo’lib  respublikamizda  aksiyadorlik  jamiyatlari,  xorijiy  investitsiyalar 

ishtirokidagi korxonalar, ma’suliyati cheklangan jamiyatlar va boshqa maqomdagi 

xususiy korxonalar hisoblanadi.