Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

9.7. Таълим тизимида ходимларни рагбатлантиришнинг 
турлари.
Инсонни самарали бошқариш йўли уни рағбатлантирувчи 
омилларни тушуниш орқали ўтади. Бу ташкилотда инсонни 
бошқариш шакллари ва усулларининг самарали тизимини ишлаб 
чиқиш имкониятини беради.
Америкалик психолог Абрахам Маслоу XX асрнинг 40- 
йилларида илгари сурган назарияга биноан, инсон ўз ички 
эҳтиёжларини қондириш учун ишлайди. Маслоу фикрига кўра, 
инсон эҳтиёжларини беш тоифага ажратиш ва уларни пирамида 
кўринишида акс эттириш мумкин:
9.4 га5П1. А. Ма51ои ЬоучсЬа еЬиуо) (1ага]я1аг1 р>гапи(1ая
172

---

1. Фгаиологик эҳтиёжлар - овқат, сув, иссикдик, бошпана, 
саломатлик ва инсоннинг яшаб қолишини таъминловчи бошқа 
омилларга бўлган эҳтиёж.
2. Хавфсизликка бўлган эҳтиёжлар - улар барқарорлик, 
муҳофаза, тартиб, қўрқувдан холиликни англатади.
3. Ижтимоий эҳтиёжлар - инсон оилага, дўстларга эга бўлиш, 
гуруҳга, мамлакатга мансуб бўлиш истагини акс эттиради.
4. Ҳурматга бўлган эҳтиёжлар - билимдон, кучли, қобилиятли 
бўлиш истагида намоён бўлади.
5. Ўз қобилиятларини намоён этишга бўлган эҳтиёжлар -
инсон ўз билимлари, қобилиятлари, уқув ва кўникмаларидан тўла 
фойдаланишга интилиши.
Рағбатлантириш 
тизими 
моддий 
ва 
номоддий 
рағбатлантиришни ўз ичига олади. Моддий рағбатлантириш 
меҳнатга тўланадиган ҳақни ва ташкилот ўз ходимларига 
берадиган имтиёзлар тизими (юктимоий пакет)ни ўз ичига олади.
Меҳнатни моддий рағбатлантириш - инсоннинг меҳнатга ҳақ 
тўлаш даражаси оширилиши, қўшимча ҳақ олиш ва бошқа 
стимуллардан 
моддий 
манфаатдорлигидан 
фойдаланишга 
асосланган иқтисодий шакллар ва усуллар.
Қўшимча ҳақ белгилашдан мақсад - иш самарадорлиги ва 
сифатини ошириш учун ходимлар меҳнатини рағбатлантириш. 
Олий ўқув юртида барча устамалар ва қўшимча ҳақлар қуйидаги 
кўринишни касб этади:
• лавозим, илмий даража, илмий унвон учун;
• кафедра мудирқ деканлик учун устамалар;
• байрам 
кунлари, 
юбилей саналари, 
нафақага 
чиқиш 
муносабати билан мукофотлар;
• рейтинг кўрсаткичлари учун устамалар;
• мукофотлар;
• моддий ёрдам.
Олий ўқув юртида меҳнатга ҳақ тўлаш фонди турли 
манбалардан таркиб топади. Мазкур манбаларга қуйидагилар 
киради: бюджетдан молиялаштириш, бажарилган илмий-тадқиқот 
ишлари, ўкув ва маслаҳат хизматлари учун хўжалик ҳисоби
173

---

шаклида молиялаштириш, давлат грантлари ва стипендиялар, 
контракт асосида мутахассисларни тайёрлаш учун бюджетдан 
ташқари молиялаштириш .
174

---