Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

6.3. Ишга доир муносабатларда мулоқот маданияти.
Мулоцот маданияти -  иш жараёнида одамларнинг ўзаро 
муносабатларини ташкил этиш соҳасидаги ҳамкорлар билан алоқа 
ўрнатиш, улар билан тил топиш имкониятини берувчи билимлар 
ва кўникмалар.
Мулоқот маданияти замирида хушмуомалалик, сиполик, 
одоблилик, 
камтарлик, 
бир 
сўзлилик, 
илтифотлилик каби 
мулокртга қўйиладиган умумий ахлоқий талаблар ётади.
Хуишуомалалик -  бошқа одамларга нисбатан хурмат ифодаси. 
Муомалада, сўзларда, овоз оҳангида, имо-ишораларда акс этади. 
Қўполлик маданиятсизлик кўрсаткичигина эмас, балки иқтисодий 
категория ҳамдир. Кўпол муомала натижасида ходимлар меҳнат 
унумдорлигида )фта ҳисобда 17% ни йўқотишлари аниқланган.
С.иполик -  ҳар қандай, энг аввало - конфликтли вазиятларда 
ўзини қўлга ола билиш.
105

---

Одоблшик ҳам мулоқот маданиятининг муҳим унсурларидан 
бири ҳисобланади. У энг аввало мулоқотда меъёрни билишни 
назарда тутади.
Камтарлик ўзгаларга баҳо беришда сиполикни, уларнинг 
дидини ҳурмат қилишни англатади.
Ишга доир муносабатларда муваффақиятга эришишда бир 
сўзлтик ҳам улкан аҳамият касб этади. Фаолиятнинг исталган 
соҳасида берилган ваъдалар ва олинган мажбуриятларни аниқ 
бажармасдан иш олиб бориш қийин.
Илтифотлшик - биринчи бўлиб илтифот кўрсатишга, бошқа 
одамни ўнғайсизлик ва кўнгилсизликлардан халос этишга ҳаракат 
қилиш.
Мулоқот маданиятининг юксак даражаси мулоқот жараёнида 
инсонда қуйидаги шахсий фазилатлар мавжудлиги билан 
белгиланади:
. эмпатия - дунёни бошқалар кўзи билан кўриш, уни шу 
одамлар каби тушуниш кўникмаси;
• хайрихохдик - ҳурмат, симпатия, одамларни тушуниш, 
бошқаларни кўллаб-қувватлашга тайёрлик;
• ташаббускорлик - одамлар билан тил топа билиш, муайян 
шароитда жавобгарликни ўз зиммасига олишга тайёрлик;
• очиқлик - очиқ-ойдин гапириш ва иш кўра олиш, 
бошқаларга ўз ички дунёсини очишга тайёрлик;
• ўз-ўзини билиш - одамлардан ўзи ҳақида ҳар қандай 
ахборотни олишга тайёрлик, лекин ўзгалар фикрига қарам 
бўлмаслик.
Мулоқот маданиятининг муҳим 
таркибий қисми нутқ 
маданиятидир. Ишга доир муносабатларда нутқ маданиятнинг 
асосий кўрсаткичлари қаторига қуйидагиларни киритиш мумкин: 
сўз бойлиги (уят, жаргон сўзлар, диалектизмлар истисно этилади), 
лугат бойлиги (у қанча бой бўлса, суҳбатдошга таъсир шунча 
кучли бўлади), татффуз, 
грамматика (ишга доир нутқ 
грамматиканинг умумий қоидаларига риоя этишни талаб қилади), 
стилистика (ортиқча сўзларга йўл кўйилмаслиги, сўзларнинг 
ту ғри тартиби. баландпарвоз иборалар йўқлиги).
106

---

Ҳар бир шахснинг ривожланиш хусусиятлари индивидуал 
мулоқот маданиятининг бетакрорлиги ҳақида сўз юритиш 
имкониятини беради. Мулоқот маданияти таълим жараёнида 
ривожланиши мумкинлиги ёдда тутиш мухимдир.