Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

14-расм. Ходимларни рағбатлантириш турлари
Инсоннинг ижтимоий хулқ-атворини белгиловчи омиллар 
тизимининг бўғинлари бир-бири билан узвий боғлиқ. Жамоа 
аъзоси турли ижтимоий гуруҳларга мансуб бўлиши мумкин. 
Бунда ҳар бир гуруҳ ижтимоий хулқ-атвор хусусиятлари билан 
тавсифланади. Масалан, ёш ходимлар меҳнатнинг мазмунига, ўз 
қобилиятларини рўёбга чиқариш, 
мансаб 
пиллапояларицан 
кўтарюшш имкониятига кучли қизиқиш билдирадилар; катта 
авлод вакиллари учун уларга жамоанинг, раҳбарнинг муносабати, 
уларнинг жамоа олдидаги хизматлари тан олиниши, яхши меҳнат 
шароитлари алоҳида аҳамият касб этади.
Меҳнатни рағбатлантириш - олий ўқув юртида ходим
фаолиятини бошқариш анча мураккаб жараёни. Рағбатлан-
108

---

тиришнинг энг биринчи усули такдирлаш ва жазолаш бўлган. Бу 
усул маъмурий-буйруқбозлик тизими шароитида анча узоқ вақт 
амал қилган. Қадимги Римда буқаларни ҳайдашда ишлатилган 
учкур учли таёқни “стимул” деб атаганлар. Ҳозирги талқиндаги 
меҳнатни рағбатлантириш - ўқитувчини тақдирлаш ва мажбурлаш 
ёрдамида иш кўришга даъват этшпдир.
Маънавий стимуллар ходим онгина таъсир кўрсатжи, хулқ- 
атворни белгиловчи мотивларни шакллантиришнинг кучли 
воситаси ҳисобланади. Аммо бунда улардан моҳирона фойда- 
ланиш талаб этилади. Такдирлашнинг очиқлиги, тантаналилиги ва 
кўргазмалилиги меҳнатни рағбатлантиришнинг муҳим принцип- 
ларидир.
6.5. Менежер фаолиятида конфликтлар.
Одамлар конфлгаст ҳақида ўйлаганда, кўпинча уни агрессия, 
жанжал, тахдид, бақириқ-чақирикдар билан тенглаштирадилар. 
Натижада конфликт номақбул ҳодиса, уни дарҳол ечиш керак 
деган фикр кенг тарқалган. Ҳолбуки, конфликтнинг салбий 
томони ҳам, ижобий томони ҳам бор. Кўпгина вазиятларда 
конфликт 
нуқтаи 
назарлар 
ранг-баранглигини 
аниқлашга 
кўмаклашади, қўшимча ахборот беради, кўп сонли муаммоларни 
аниқлашга ёрдам беради.
Конфликтлар - муносабатларда анча кўп учрайдиган вазият. 
Улар ҳаётимизнинг табиий қисми ҳисобланади. Улар вазият ва 
муносабатларни ривожлантириш, шахснинг ўсиши учун ҳатто 
маълум даражада зарур, акс ҳолда турғунлик юз бериши мумкин. 
Конфликтлар 
табиати 
вазиятнинг 
хусусиятлари, 
одамлар, 
гуруҳлар, жамоаларнинг хоссалари билан боғлиқ. Уларнинг 
вужудга келиш сабаблари ҳар хил - объективдан (ишлаб чиқариш 
конфликти) тортиб субъективгача (одамларнинг муносабатлари) 
бўлиши мумкин.
Конфликт тушунчасининг мазмунига берилган ҳар хил 
таърифлар мавжуд, лекин уларнинг барчаси одамлар ўртасидаги 
муносабатларда мавжуд зидпиятларга урғу беради.
109

---