Бюджет тизимида маҳаллий бюжетларнинг даромадларидан самарали фойдаланишни такомиллаштириш

1.2. Маҳаллий бюджет даромадларини шаклланиш манбалари

Ҳар қандай демократик давлат тузимининг зарурий компоненти маҳаллий ўз-ўзини бошқаришдир. Маҳаллий бошқарув ва ижроия органларига юкланган вазифаларни бажариш учун уларга муайян мулкий ва молиявий бюджет ҳуқуқлари берилади.
Бу ҳуқуқлар ўз бюджетларини тузиш, кўриб чиқиш, тасдиқлаш, бажариш ҳамда улар бошқарувига берилган корхоналарни ошқариш ва улардан даромад олиш имкониятини яратади.
Ҳудудий давлат бошқарув органлари молиявий тизимининг асосий таркибий қисми – бу ўз маҳаллий бюджети ҳисобланади.
“Маҳаллий бюджет – Давлат бюджетининг тегишли вилоят, туман, шаҳар пул маблағлари жамғармасини ташкил этувчи бир қисми бўлиб, унда даромадлар маблағлари ва улардан тушумлар миқдори, шунингдек молия йили мобайинида аниқ мақсадлар учун ажратилган маблағлар сарфи йўналишлари ва миқдори назарда тутилади”.
Маҳаллий бюджетлар Ўзбекистон Республикаси давлат бюджетида муҳим таркибий қисмни ташкил этади ва маҳаллий ҳукумат органларининг фаолият кўрсатишларида молиявий манба бўлиб ҳисобланади.
Маҳаллий бюджетлар ишлаб чиқаришнинг якуний натижаларини аҳолига етказишнинг асосий йўналишини белгилаб берувчи воситадир. Маҳаллий бюджетлар орқали ижтимоий истеъмол фондлари аҳолининг айрим гуруҳлари ўртасида тақсимланади.³⁵
Маҳаллий бюджетларнинг иқтисодий моҳияти уларнинг вазифаларида намоён бўлади. Улар:

• 
  ҳукумат маҳаллий органларининг фаолиятини молиявий таъминоти бўлиб ҳсобланадиган пул фондларини шакллантириш;
  
• 
  мазкур ҳудуд иқтисодиёт тармоқларига бу фондларни тақсимлаш ва ишлатиш;
  
• 
  маҳаллий ҳукумат органларига қарашли корхоналар,, ташкилотлар муассасаларнинг молиявий хўжалик фаолиятини назорат қилиш каби вазифаларни бажаради.
  

Маҳаллий бюджетлар умумдавлат иқтисодий ва ижтимоий вазифаларини амалга оширишда, биринчи навбатда давлат маблағларини тақсимлаш ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантиришда муҳим аҳамиятга эга.
Ишлаб чиқарилган моддий неъматларни тақсимлаш ва аҳолига етказиш асосан бюджет тизими орқали амалга оширади. Маълумки, истеъмол фондларининг асосий қисми бюджетлар орқали шакллантирилади. Бунда халқ таълими, соғлиқни сақлаш, ижтимоий таъминот, уй-жой комунал хизмат соҳаси билан боғлиқ асосий харажатлар маҳаллий бюджетлар ҳисобидан амалга оширилади.
Давлат томонидан ижтимоий ҳимоя билан боғлиқ сиёсатни амалга ошириш катта миқдордаги моддий ва молиявий ресурсларни талаб қилади ва бу муҳим вазифалар маҳаллий ҳокимият органларига юклатилган. Аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш билан боғлиқ чора тадбирларни молиялаштириш асосан маҳаллий бюджетлар ҳисобидан амалга оширилади.
Умумдавлат пул маблағларини бюджет звенолари ўртасида тақсимланишининг асосини, ҳудудий давлатлар мустақиллиги, уларни давлат томонидан молиявий, қўллаб-қуватланиши, улар даромадларини ҳудудий манбалар ҳисобидан шаклланиши тамойиллари ташкил этади. Ушбу тамойиллардан келиб чиққан ҳолда, маҳаллий бюджетларнинг даромадлари ўз даромадлари ва бошқариладиган манбалар ҳисобидаги даромадлардан шаклланади.