|
Hujjatlar rekvizitlari va ularni rasmiylashtirish
Har bir hujjat shunday rasmiylashtirilgan bo’lishi kerakki, unda amalga oshirilgan
muomalalar haqida to’la - to’kis fikrga ega bo’lish va uning isbotlovchi kuchini ta’minlash
48
uchun zarur bo’lgan barcha ma’lumotlar mavjud bo’lsin. Hujjatlarning tarkibiy unsurlari
hisoblangan bu ma’lumotlar uning
rekvizitlari
deb nomlanadi. Rekvizit (lotincha reqnisitum) -
bu kerakli, talab qilinadigan degan ma’noni anglatadi.
O’z xususiyatiga ko’ra rekvizitlar har xil bo’ladi. Ular o’zlarida aks ettirilgan
hujjatlarning vazifalari va muomalalarning mazmuniga bog’liq. Mutlaqo aniqki, masalan,
ishchiga ish haqi hisoblashni rasmiylashtiradigan hujjat (ishbay ishiga naryad)ning
rikvizitlari, to’lov talabnomasi (tovarlarning sotilishini qayd etilgan hujjat)ning
rekvizitlaridan, albatta farqlanadi.
Lekin har xil hujjatlarning mazmunidagi katta farqlarga qaramasdan, har qanday
muomalani buxgalteriya hisobida aks ettirish uchun zarur bo’lgan rekvizitlar mavjud bo’lishi
kerak.
“Buxgalteriya hisobi to’g’risi”dagi Qonunning 9-moddasiga binoan dastlabki
hujjatlarning zaruriy rekvizitlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
korxonaning nomi;
hujjatning nomi va nomeri, uning tuzilishi sanasi hamda joyi;
xo’jalik muomalalarini nomi, mazmuni va miqdoriy o’lchovi (natura va pul
ko’rinishida);
ma’suliyatli shaxslarning shaxsiy imzolari.
“Buxgalteriya hisobi to’g’risi”dagi Qonunda shu narsa alohida ta’kidlanadiki,
dastlabki hisob hujjatlarini tuzgan va imzolagan shaxs, ularni o’z vaqtida tuzilganligi,
to’g’riligi, ishonchliligi, shuningdek ularni buxgalteriya hisobida aks ettirish uchun
belgilangan muddatlarda topshirish bo’yicha javobgardir.
Buxgalteriya hujjatlarini tuzishga ham ma’lum talablar qo’yiladi. Barcha hujjatlar o’z
vaqtida, qoidaga ko’ra, muomala sodir bo’layotgan daqiqada yoki muomala tugagach, sifatli
tuzilishi, ularda ishonchli ma’lumotlar bo’lishi hamda barcha majburiy rikvizitlarga ega
bo’lishi kerak.
Hozirgi paytda buxgalteriya hisobida avtomatlashtirish vositalari borgan sari ko’proq
qo’llanilayotganligi tufayli, hujjatlar shuningdek hujjatlashtirish talablariga javob beradigan
tartibda joylashtirilgan (joylanishining ketma - ketligi, zaruriy ma’lumotlarning maxsus
ajratib ko’rsatilganligi va hokazo) rekvizitlarga ega bo’lishi kerak. Ayrim rekvizitlarning
shifrlari (raqamli belgilari) hujjatda ular tegishli matn mazmuni bilan birgalikda ko’rsatilishi
kerak.
Agar yig’ma hujjat kompyuter yordamida tuzilsa, unda bu hujjatda uning mazmunini
tavsiflovchi sarlovha, undagi ma’lumotlarning isbotlovchi hujjatlarga muvofiqligini
tasdiqlovchi shaxslarning imzolari keltiriladi. Isbotlovchi hujjatlarning vazifasi axborotni
kompyuterda bajarganda, u qo’l bilan tayyorlanganga o’xshash isbotlovchi hujjatning barcha
rekvizitlariga ega bo’lishi kerak. Hisob axborotini u yoki bu mashinali tashuvchisida
avtomatik tarzda qayd etilgan muomalalar majmuasi to’g’risidagi yakuniy ma’lumotlar
keyinchalik barcha majburiy rekvizitlarga ega bo’lgan tegishli hujjatni tuzish bilan
tasdiqlanishi kerak.
Hujjatlarni siyoh, kimyoviy qalam bilan, yozuv mashinkalari yoki kompyuterlar
yordamida yozib berish ruxsat etiladi.
Hujjatlar batartiblik bilan tuzilishi, matn va raqamlar shunday aniq va ravshan
yozilishi kerakki, undan rasmiylashtirilgan muomalaning mazmuni va hajmini osonlik bilan
tushunib olish mumkin bo’lsin. Hujjatdagi imzolar ravshan bo’lishi kerak. Hujjatdagi matnda
ham, raqamli ma’lumotlarda ham hech qanday tozalashlar, dog’ va izohlanmagan
to’g’irlashlarga ruxsat etilmaydi. Kirim va chiqim kassa orderlarida umuman hech qanday
to’g’rilashlarga yo’l qo’yilmaydi. Hujjatlardagi ma’lumotlarning ishonchliligi va ularning
yuqori sifatli tuzilganligi uchun ularga imzo chekkan xodimlar (tsex boshliqlari, omborchilar,
kassirlar va boshqalar) javob beradi.
49
Hujjatlardan ikki marta (qayta) foydalanishga yo’l qo’ymaslik maqsadida ulardan
ba’zilari o’chiriladi. Bu kirim va chiqim orderlarga biriktiriladigan barcha hujjatlar (arizalar,
ishonchnomalar va shu kabilar)ga tegishlidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
