Byudjet tashkilotlari xarajatlarini smeta asosida rejalashtirishtirishning o‘ziga xos xususiyatlari

---

Byudjet tashkilotlari xarajatlarini smeta asosida 
rejalashtirishtirishning o‘ziga xos xususiyatlari 
 
X.Yo.Majidov 
Z.J.Murtazaev 
D.E.Nazarova 
S.M.Ochilova 
S.I.Usmonov 
TMI 
 
Annotatsiya:
 
Mazkur maqolada byudjet tashkilotlari xarajatlarini smeta asosida 
rejalashtirishtirishning ahamiyati va o’ziga xos xususiyatlari tadqiq etilgan. 
Kalit so‘zlar:
byudjet tashiloti, xarajatlari smetasi, xarajatlar guruhlari, vaqtincha 
smeta, doimiy smeta, shtatlar jadvali. 
 
Specific characteristics of planning the costs of budget 
organizations on the basis of estimate 
 
X.Yo.Majidov 
Z.J.Murtazaev 
D.E.Nazarova 
S.M.Ochilova 
S.I.Usmonov 
Tashkent Financial Institute 
 
Abstract:
 
This article examines the importance and specific features of planning 
the expenses of budget organizations based on estimates.
 
Keywords:
budget transport, cost estimate, cost groups, temporary estimate, 
permanent estimate, staff table.
 
Mamlakatimizda mustaqillikning ilk kunlaridan byudjet tashkilotlarini 
moliyalashtirish mexanizmini isloh qilishga, ularning moddiy-texnika bazasini 
mustahkamlashga davlat siyosati darajasida alohida e’tibor qaratilib, qator chora-
tadbirlar amalga oshirildi.
Davlat tomonidan mablag‘ bilan ta’minlanadigan qator ijtimoiy sohalar: ta’lim, 
sog‘liqni saqlash, madaniyat, ijtimoiy ta’minot, davlat boshqaruvi organlari muassasa 
va tashkilotlari budjet tashkiloti maqomida faoliyat qiladi. Davlat byudjetining katta 
miqdori ham aynan shu sohalarni moliyalashtirishga yo’naltirilmoqda.
 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1159

---

Byudjet tashkilotlari xarajatlarini rejalashtirish va budjetdan moliyalashtirish 
xarajatlar smetasi asosida amalga oshiriladi. Xarajatlar smetasini tuzish, ko‘rib chiqish 
va tasdiqlash, ro‘yxatdan o‘tkazish, moliyalashtirish uchun qabul qilish tartiblari 
Vazirlar Mahkamasining tegishli qarorlari, Moliya vazirligining buyruqlari va tegishli 
tarmoq vazirliklarining me’yoriy hujjatlari bilan belgilab qo‘yilgan. Lekin oxirgi 
yillarda davlat moliyasini isloh qilish loyihasini amalga oshirish doirasida so‘nggi 
natijaga yo‘naltirilgan budjetlashtirish tamoyillarining joriy qilinishi, o‘rta muddatli 
budjet istiqbollarini belgilash siyosatining ilgari surilishi, davlat budjetining g‘azna 
ijrosi mexanizmlarining joriy etilishi, budjet mablag‘lari hisobidan davlat xaridlarini 
tashkil etish tartiblarining belgilanishi va budjet siyosatidagi boshqa o‘zgarishlarning 
amalga oshirilishi budjet tashkilotlari xarajatlarini aniq rejalashtirish mexanizmlarini 
takomillashtirishni talab etmoqda. Respublikamizda xarajatlar smetasidan samarali 
foydalanish borasidagi asosiy kamchiliklar byudjet tizimining kengligi, xarajatlar 
smetasini tuzishning va g’aznachilik tizimining shaffof emasligida namoyon 
bo’lmoqda. Ayrim hollarda xarajatlar smetasini shakllantirish tamoyillarining 
buzilishi, xarajatlarning rag’batlantirish vazifasini to’laqonli bajarmayotganligi 
holatlari kuzatilmoqda. Natijada byudjet tashkilotlarining moliyaviy tang holatlarga 
tushishiga ham yuz bermoqda.
Byudjetdan moliyalashtirish deyilganda rejada ko’zda tutilgan tadbirlarni amalga 
oshirish uchun sub’ektlarga byudjetdan mablag’larni taqdim etish tizimi tushuniladi. U 
pul mablag’larini taqdim etishning o’ziga xos bo’lgan shakl va metodlari bilan 
xarakterlanadi hamda ma’lum bir printsiplarga tayanadi. 
Xarajatlar smetasi byudjet tashkiloti yoki byudjet mablag’lari oluvchi tomonidan 
moliya yili uchun tuziladigan va tasdiqlanadigan, uning uchun nazarda tutilgan 
byudjetdan ajratiladigan mablag’lar xarajatlar moddalari bo’yicha aks ettiriladigan 
hujjat hisoblanadi
1
. 
1-rasm. Xarajatlar smetasining mohiyati 
1
O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi.T.: “Norma”,MJCh.2014 y- 96 b. 3-moddasi 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1160

---

Demak, smeta notijorat faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotning maqsadga 
yo’naltirilganligi nuqtai nazaridan pul mablag’larining tashkil topishi va sarflanishi 
to’g’risidagi axborotni o’zida mujassamlashtiruvchi moliyaviy rejasidir. Ish haqini 
to’lashga va joriy faoliyatga xarajatlar byudjetdan ajratilganligini, shuningdek 
mablag’larning maqsadliligi va choraklar bo’yicha taqsimoti hajmini belgilovchi 
hujjatdir. Xarajatlar smetasi mohiyatini quyidagi rasm ma’lumotlaridan ham kengroq 
tushunish mumkin. 
2013 yil 26 dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Budjet Kodeksining qabul 
qilinishi natijasida yuqoridagi nizom orniga yangi me’yoriy hujjat - O‘zbekiston 
Respublikasi moliya vazirining 2014 yil 14 noyabrdagi 74-son buyrug‘i bilan 
tasdiqlanib, Adliya vazirligida 2014 yil 15 dekabrda 2634-raqam bilan ro‘yxatdan 
o‘tkazilgan “Budjet tashkilotlari va budjet mablag‘lari oluvchilarning xarajatlar 
smetasi va shtat jadvallarini tuzish, tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi 
to‘g‘risidagi Nizom”
2
kuchga kirdi. Ushbu Nizomga muvofiq, budjet tashkilotlarida 
smetalarning quyidagi turlari amalda qo‘llaniladi (2-rasm): yakka (individual) 
smetalar; 
-
jamlanma smetalar; 
-
budjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha smetalar;
-
markazlashgan tadbirlar uchun smetalar. 
2-rasm. Budjet tashkilotlari xarajatlar smetalarining guruhlanishi
3
Yakka smetalar
 
yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgan alohida olingan muassasa 
bo‘yicha tuziladi. Masalan, muayyan hududda (tuman yoki shaharda) joylashgan 
yuridik shaxs maqomida faoliyat qiluvchi davlat umumta’lim muassasalari, 
maktabgacha ta’lim muassasalari, kasb-hunar kollejlari va akademik litseylar mustaqil 
2
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2014 y., 51-son, 612-modda
 
3
2634-sonli “Budjet tashkilotlari va budjet mablag‘lari oluvchilarning xarajatlar smetasi va shtat jadvallarini tuzish, 
tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi to‘g‘risidagi Nizom” asosida talaba tomonidan mustaqil tayyorlandi
 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1161

---

ravishda budjetdan to‘lanishi ko‘zda tutilgan o‘z xarajatlarini yakka smeta asosida 
rejalashtiradi.
 
Jamlanma smetalar
 
yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lmagan va tegishli davlat 
boshqaruv organlari huzuridagi markazlashtirilgan buxgalteriyalar va tegishli 
hokimiyatlarning buxgalteriyalari tomonidan xizmat ko‘rsatilayotgan tashkilotlar 
bo‘yicha tuziladi (masalan, tuman madaniyat bo‘limiga qarashli markaziy 
kutubxonalar tizimi bo‘yicha). O‘zbekiston Respublikasi Budjet Kodeksida 
keltirilishicha, “jamlanma xarajatlar smetasi - budjet mablag‘larini taqsimlovchi 
tomonidan uning tasarrufidagi budjet tashkilotlarining va budjet mablag‘lari 
oluvchilarning xarajatlar smetalari asosida tuziladigan xarajatlar smetasi” hisoblanadi. 
Budjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha smeta (daromad va xarajatlar smetasi)
 - 
tashkilotlar tomonidan joriy moliya yili uchun tuziladigan va tasdiqlanadigan hujjat 
bo‘lib, unda tashkil bo‘lish manbalari va ushbu mablag‘larning qonunchilikka muvofiq 
foydalanish yo‘nalishlari ko‘rsatilgan holda budjetdan tashqari daromadlar 
tushumlarining prognoz hajmlari aks ettiriladi. Masalan, oliy va o‘rta maxsus, kasb-
hunar ta’limi muassasalarida talabalarni o‘qitishning to‘lov-kontrakt shaklidan tushgan 
mablag‘lar va ularni ishlatish yo‘nalishlari budjet qonunchiligi (xususan, 2634-sonli 
Nizom) bilan belgilangan tartibda budjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha smeta 
asosida rejalashtiriladi.
 
Markazlashgan tadbirlar uchun smetalar
- 
vazirliklar, idoralar va hokimiyatlar 
boshqarmalari va bo‘limlari tomonidan markazlashtirilgan holda amalga oshiriladigan 
xarajatlar bo‘yicha tuziladi va har bir markazlashgan tadbir uchun alohida ishlab 
chiqiladi. Masalan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini qishki kiyim-bosh bilan 
ta’minlash, birinchi sinf o‘quvchilariga o‘quv qurollari va anjomlari komplekti taqdim 
qilish bilan bog‘liq tadbirlar uchun tegishli vazirlik darajasida markazlashgan tadbirlar 
uchun smetalar ishlab chiqiladi. 
 
Xarajatlar smetasi va budjetdan tashqari mablag‘lar bo‘yicha smeta bir yillik 
muddatga - 1 yanvardan 31 dekabrgacha bo‘lgan davrga tuziladi (mavsumiy tadbirlar 
uchun yoki joriy moliya yilida ishga tushiriladigan tashkilotlar bo‘yicha esa ularning 
mazkur yildagi faoliyat ko‘rsatish oylariga tuziladi va amal qiladi).
 
Vaqtinchalik xarajatlar smetasi - budjet tashkilotining (yoki budjet mablag‘lari 
oluvchining) xarajatlar smetasi tasdiqlanguniga va ro‘yxatdan o‘tkazilguniga qadar 
amal qiladigan hujjat bo‘lib, unda qonun hujjatlaridagi o‘zgartirishlar hisobga olingan 
holda uning uchun nazarda tutilgan budjetdan ajratiladigan mablag‘lar har oy uchun 
aks ettiriladi. Vaqtinchalik xarajatlar smetasi oylar kesimida birinchi chorakdan 
oshmagan davr uchun tuziladi, ko‘rib chiqiladi va tasdiqlanadi. Bunda har oylik 
xarajatlar o‘tgan moliya yilining oxirgi choragida budjet tashkiloti tomonidan 
sarflangan budjet mablag‘larining uchdan bir qismidan oshib ketmasligi shart.
 
"Science and Education" Scientific Journal / Impact Factor 3.567 (SJIF) November 2022 / Volume 3 Issue 11
www.openscience.uz / ISSN 2181-0842
1162

---

“Kelgusi moliya yilining birinchi choragi uchun budjet tashkilotlarining va budjet 
mablag‘lari oluvchilarning vaqtinchalik xarajatlar smetalari joriy moliya yilining 25 
dekabrigacha tuziladi, tasdiqlanadi va ro‘yxatdan o‘tkaziladi”
4
.
 
Vaqtinchalik xarajatlar smetasi asosiy smeta tasdiqlangunga qadar amalda 
bo‘ladi, bunda belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan xarajatlar smetasidagi 
birinchi chorak uchun ko‘zda tutilgan xarajatlar summasi tashkilotlarning vaqtinchalik 
xarajatlar smetasida rejalashtirilgan xarajatlar summasidan kam bo‘lishi mumkin emas.
 
Shtatlar jadvali esa doimiy ishchilarning lavozimlari nomlarining ro’yxati bo’lib, 
unda bir nomdagi lavozimlar va lavozim bo’yicha maoshlarning hajmi qayd etiladi, u 
mulk egasi, rahbar yoki yuqori organ tomonidan tasdiqlanadi. Shtat jadvali korxona, 
tashkilot va muassasalarning tarkibiy bo’linmalari shtatlarini tegishli toifadagi 
ishchilar bilan to’ldirib olish huquqini beradi. 
O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjetida turuvchi tashkilotlarning budjetdan 
ajratilgan mablag‘lar bo‘yicha xarajatlar smetasini va budjetdan tashqari mablag‘lar 
bo‘yicha daromadlar va xarajatlar smetalarini tuzish, ko‘rib chiqish, tasdiqlash va 
ro‘yxatdan o‘tkazish, shuningdek shtatlar jadvalini tuzish va ro‘yxatdan o‘tkazish 
tartibi bilan belgilangan
5
.