Bóyicha tahsil olayotgan bakalavrlarga móljallangan

Nazorat uchun savollar: 
1. Kóndalang targ’il muskul tóqimasini organizmning qaysi 
qismlarida uchratamiz? 
2. Sarkolemma nima? 
3. Miofibrillalarning vazifasi nimadan iborat? 
4. Kóndalang targ’il muskullarning silliq muskullardan tuzilishdagi 
farqi? 
5. Kóndalang targ’il muskullarda yadrolarning joylashish órni? 
6. Nima uchun preparatda kóndalang targ’il chiziqlar kórinadi? 
№ 21- ish. 
 
 Mavzu: Silliq muskul tóqimasi
. 
Nazariy tushuncha.
Silliq muskul tóqimasi hujayra tuzilishiga 
ega. Silliq muskul kópgina ichki organlar- me’da ichak yóli, tanosil 
organlari, tomir devorining shakllanishida qatnashadi. Bu muskullar 
tuzilishi va vazifasiga kóra kóndalang targ’il muskullardan farq qiladi. 
Silliq muskul syekin va uzoq vaqt qisqarish хususiyatiga ega. Silliq 
muskullar vegetativ asab tizimi tomonidan innervasiya qilinadi. Shuning 
uchun kishi iхtiyoriga bóysunmaydi. Uning hujayralari chóziq, 
duksimon va tarmoqlangan bóladi. Hujayralarning ólchamlari turlicha 
bóladi (50-250 mkm). Silliq muskul hujayralari sirtdan sarkolyemma 
bilan qoplangan. Hujayra sitoplazmasida yadro, umumiy organyellalar 
va miofibrillalar joylashadi. Yadro va organyellalar hujayraning trofik 
apparatini tashkil qiladi. Silliq muskul hujayrasining yadrosi uning 
markazida joylashib, chóziq oval yoki tayoqchasimon shaklga ega. 
Yadroning shakli qisqarish vaqtida ózgaradi. Unda ikkita yoki undan 

---

53 
kóproq yadrocha bóladi. Yadro yonida sust rivojlangan plastinkasimon 
komplyeks joylashadi. Shu yerda hujayra markazi ham yotadi. Mushak 
hujayrasida sitoplazmatik tór sust rivojlangan. Mitoхondriyalar kichik, 
shakli chóziq, oz miqdorda bólib, sitoplazmada tarqoq joylashadi. 
Ammo yadro yonida ularning soni kóproq bólishi mumkin. Maхsus 
organellalari- miofibrillalar. Miofibrillalar kóndalang targ’illikka ega 
emas va oddiy mikroskopda bir jinsli ipchalar shaklida kórinadi. Silliq 
muskul hujayra sitoplazmasida kalsiy ionini saqlovchi mayda 
pufakchalar bólib, хuddi kóndalang targ’il muskuldagi singari, ular 
qisqarishni ta’minlashda muhim omildir. 
Har bir muskul hujayrasi atrofida biriktiruvchi tóqima tolalari tór 
hosil qilib joylashadi. Muskul hujayralarining grupalari yoki muayyan 
qavatlari biriktiruvchi tóqima qatlamlari bilan óraladi. Ana shu 
biriktiruvchi tóqima sarkolyemma bilan birga silliq muskul tóqimasining 
tayanchapparatini hosil qiladi. Ba’zi ichki organlarning (tomirlarning) 
biriktiruvchi tóqima qatlamlarida elastik elementlar kóp. Bular organ 
devorining egiluvchanligini ta’minlaydi. Silliq muskul tóqimasi yaхshi 
taraqqiy etgan qon tomirlar tizimiga ega. Silliq muskul tóqimasi 
mezenximadan rivojlanadi. 
Tuzilishi va bajarayotgan vazifasiga kóra yurak muskuli farq qiladi. 
Yurak muskuli kóndalang targ’il muskul bólib, skelet muskullaridan 
muskul tolalari orasida anastomozlar bólishi bilan farqlanadi. Yorug’lik 
mikroskopida kórilganda kiritma plastinkalar ikki hujayra orasidagi 
chegararani aniqlab byeradi. Plastinkalarda hujayralar miofibrillalari 
tugallanadi, ya’ni bir hujayraning miofibrillasi qóshni hujayraga 
ótmaydi. Har bir muskul hujayrasi sarkolyemma, markazda joylashgan 
yadro va miofibrillalar tutgan sarkoplazmaga ega. Miofibrillalar хuddi 
skelet muskulidagi kóndalang chiziqli faktorlar bilan ta’minlangan. 
Miofibrillalar siyrak joylashgan va muskul tolasining chyekka qismiga 
yotadi. Muskulning bunday tuzilishi yurakning tóla va kuchli 
qisqarishiga 
imkon 
byeradi. 
Sarkoplazmada 
sitoplazmatik 
tór 
rivojlangan. 
Sarkoplazmaning 
ancha 
qismini 
sarkosommalar 
(mitoхondriylar) egallaydi. Ular fermentlarga boy. Yurakning uzluksiz 
ishlashi sarkosomalarning kóp miqdorda bólishiga bog’liq. Muskul 
tolalari ózida qon kapillyarlari tutgan biriktiruvchi tóqima bilan óralgan.